Przegląd Geograficzny T. 94 z. 4 (2022)

The main objective of the study was to spatially and temporally determine the structure of channel outflow and the directions of its changes in selected river catchments in the Western Carpathians during the winter hydrological semester, under conditions of climate change and increasing anthropopressure. The study included four drainage basins, representing features of the Beskids Mountain (Soła and Osława catchemnts) and Foothills Mountain (Skawinka and Stobnica catchments). The study cover period 1981-2020. The average outflow of the winter half-year (HWHY) ranged from 150.3 mm (Skawinka) to 348.8 mm (Oslawa), while the share of HWHY in the annual outflow (HA) averaged from 50.9% (Soła) to 60.4% (Stobnica). From 1981 to 2020, HWHY did not show statistically significant directions of change. Negative HWHY trends were found in all the studied catchments since 2000. In the studied catchments, there was a diversity of dominant sources of watercourse supply in HWHY. There was a recession of snowmelt-induced runoff ranging from 0.3 mm yr-1 (Skawinka) to 1.2 mm yr-1 (Soła) and an increase in the role of ground supply of 0.17 mm yr-1 (Skawinka) to 1.04 mm year-1 (Osława). The  runoff coefficient for WHY had lower average values in the foothill catchments: Stobnica (64%) and Skawinka (67%).

24 cm

Postępujące zmiany klimatyczne (wzrost temperatury powietrza, zmiana rozkładu opadów w ciągu roku) wywierają wpływ na genezę zasilania cieków (opadowe, roztopowe i gruntowe). Głównym celem badań było przestrzenne i czasowe określenie struktury odpływu korytowego i kierunków jej zmian w wybranych zlewniach rzecznych w Karpatach Zachodnich w zimowym półroczu hydrologicznym, w warunkach zmian klimatu i narastającej antropopresji. Badaniami objęto cztery zlewnie, reprezentujące cechy rzeźby beskidzkiej (Soła i Osława) oraz pogórskiej (Skawinka i Stobnica), dla których określono genezę zasilania cieku w okresie 40 lat (1981‑2020). Do badań wykorzystano średnie dobowe przepływy w profilach zamykających wybrane zlewnie. Interpretację genezy zasilania umożliwiły dane meteorologiczne: suma i rodzaj opadu, grubość pokrywy śnieżnej i temperatura powietrza. Średni odpływ półrocza zimowego (HWHY) kształtował się od 150,3 mm (Skawinka) do 348,8 mm (Osława), natomiast udział HWHY w odpływie rocznym (HA) wyniósł średnio od 50,9% (Soła) do 60,4% (Stobnica). W latach 1981‑2020 HWHY nie wykazywał statystycznie istotnych kierunków zmian. Ujemne trendy HWHY stwierdzono od 2000 r. W badanych zlewniach wystąpiło zróżnicowanie dominujących źródeł zasilania cieków w HWHY. W zlewni Soły największy udział miało zasilanie roztopowe (40,1%), w zlewni Osławy – zasilania opadowe (38,0%), zaś w zlewni Skawinki przeważało zasilanie gruntowe (43,4%). W zlewni Stobnicy udział zasilania opadowego i gruntowego był podobny (36‑38%). We wszystkich zlewniach wystąpiła recesja odpływu spowodowanego roztopami i wzrost roli zasilania gruntowego. Zmiany pokrycia terenu wpłynęły na wielkość współczynnika odpływu α. Znikoma zmiana α w badanym okresie w zlewni Skawinki spowodowana była 5-krotnym wzrostem obszarów zabudowy, natomiast największe zmniejszenie współczynnika odpływu α, które wystąpiło w zlewni Stobnicy, było spowodowane spadkiem udziału gruntów ornych z 61,0% (1990 r.) do 46,4% (2018 r.) i równoczesnym wzrostem obszaru lasu z 32,1% do 43,4%.