Uposażenie i działalność gospodarcza klasztoru kanoników regularnych w Trzemesznie do początku XVI wieku

Przemysław Dorszewski

Zasadniczym celem niniejszej dysertacji było przedstawienie rozwoju uposażenia i działalności gospodarczej w dobrach klasztoru kanoników regularnych w Trzemesznie od czasów fundacji do początku XVI wieku. Na pierwszym planie ukazano majątek ziemski oraz źródła dochodów, które stanowiły materialną podstawę i służyły zabezpieczeniu długiej żywotności każdej placówki klasztornej w średniowieczu. Przedstawienie rozwoju uposażenia doprowadziło do ustalenia jego faz rozwojowych (określenie uposażenia pierwotnego oraz późniejszych nadań, zmian i sprzedaży), charakteru terytorialnego majątku klasztornego oraz uchwycenia głównych linii gospodarowania dobrami klasztornymi. Ważnym elementem pracy było ukazanie procesów i sporów jakie kanonicy trzemeszeńscy prowadzili o prawa własnościowe w swoich dobrach. Dyplomy z nadaniami ziemskimi dla kanoników regularnych posłużyły także jako źródło licznych immunitetów skarbowych i sądowych, co w konsekwencji umożliwiło charakterystykę procesu wyzwalania się majątku klasztornego z ciężarów prawa książęcego. Oprócz zwolnień immunitetowych, zauważyć można także rezygnację książąt na rzecz klasztoru ze źródeł dochodów, zwanych popularnie regaliami. Kolejną kwestią, która wynikała ze źródeł klasztornych, to konsekwentny rozwój osadnictwa na prawie niemickim w dobrach klasztornych, które upowszechniło się w Polsce od XIII wieku. Zagadnienie to dało odpowiedź na pytanie o stopień występowania zaniku wsi na prawie polskim i przechodzenie na prawi niemieckie. Istotną kwestią było scharakteryzowanie gospodarki klasztornej, jej organizacji i głównych linii rozwojowych. Ramy chronologiczne dysertacji obejmują okres od funkcji klasztoru w Trzemesznie w pierwszej połowie XII wieku (lata 1134-1138) do początku XVI stulecia, czyli do 1522 roku. Zakres terytorialny rozprawy obejmuje tereny od wschodniej części Wielkopolski (okolice Trzemeszna, Pałuki), przez Kujawy, ziemię łęczycko-sieradzką, aż po Sandomierszczyznę.