The book outlines and critically assesses scholarly achievements of the Western school of Islamic scholarship (within the field of modern Islamic studies), in the context of literary-critical research on the origins of Islam, sources of early Islamic spirituality, the development of dogmas of the oldest period of Islam, with particular emphasis on a number of key issues which have remained for years the main object of scholarly research in the above mentioned field: the genesis and the emergence of Qur’anic text, the position and importance of the literary works of early Muslim tradition for the formative process of the Islamic dogmatism, the role of the literary legacy of neighboring cultures (from the period contemporary to the birth of the Muslim religion) for the historiographical description of processes accompanying the genesis and evolution of the foundations of a new, independent religion, the scope of the influence of other Late Antique religions and philosophical currents on the formation of Islam. The book enables a comprehensive use of the information about different theses, theories and the latest scholarly achievements of the modern skeptical thought on the early history of Islam, touching in an interdisciplinary way on selected problems from the fields of literature studies, religious studies (history of religion, theology), cultural studies, historiography and linguistics.
English translation of the books title: "Pantheon of skeptics. Review of modern scholarly theories on the origins of Islam”.
Badania prehistorii islamu oraz poszukiwania źródeł religii muzułmańskiej, zarówno w tym wymiarze duchowym jak i materialnym, od wieków stanowiły pole dla bezlicznych dociekań naukowych, opieranych na dostępnych dowodach i przesłankach – zabytków literatury, sztuki, archeologii, epigrafiki, paleografii i wielu dyscyplin pokrewnych. Myślą przewodnią książki jest stwierdzenie, że islam jako religia, której geneza ginie w pomrokach historii, musiał posiadać w pewnym zakresie swoje źródła w duchowości wcześniejszych kultur i nurtów religijnych / filozoficznych / ideologicznych późnego antyku, poprzedzających go chronologicznie. Jest to więc próba badania ciągłości całokształtu procesów historycznych, które doprowadziły do uformowania się zrębów muzułmańskiej wiary w takiej, a nie innej formie, w tym a nie innym czasie, w tym a nie innym miejscu. Narodziny islamu i dwa pierwsze wieki jego dziejów są dla islamoznawców i historyków religii okresem niosącym nieporównywalnie więcej znaków zapytania i dylematów niż pewników. Patrząc na nurtujące badaczy zagadnienia przez pryzmat prawideł krytyki naukowej, niepewności dotyczą już najbardziej podstawowych ustaleń powszechnie uznawanych za niepodważalne aksjomaty. Jeśli odłożyć na chwilę na bok napiętnowane religijnym kerygmatem i późne źródła tradycji religijnej islam, wziąwszy na przykład Koran, nasuwają się fundamentalne pytania: kiedy, gdzie i jak sposób powstał? Z jakiego środowiska pochodzi? Dla kogo został napisany – kto był jego grupą docelową? W jakiej postaci i w jakim języku powstał? W jaki sposób przekazywano Koran w jego najstarszej fazie? Kto, kiedy, w jaki sposób i w jakim celu go skodyfikował? Czy możliwa jest rekonstrukcja koranicznego tekstu najbliższej tzw. wersji autograficznej? Autor przedstawia w swojej książce i poddaje krytycznej analizie pięć współczesnych teorii naukowych, których przegląd ma na celu przybliżenie nas do odpowiedzi na te pytania, a przynajmniej zakreślenie tła Sitz im Leben i zakresu badawczego, w którym należy ich szukać. Badania autora, oprócz źródeł literackich, bazują również na osobistych kontaktach z autorami w/w teorii naukowych w czasie pobytów badawczych w USA i Niemczech.
Spis treści
Słowo wstępne – Janusz Danecki …..........................................................11
Wprowadzenie …........................................................................................17
Szkoły krytyki naukowej w studiach nad wczesnym islamem i Koranem …......21
Szkoła sceptycyzmu w islamistyce ….........................................................26
Koran – casus specificus ….........................................................................30
Typologizacja tematyczna dyskursu nad wczesnymi dziejami islamu …..........39
Problem bazy źródłowej arabskiej i niearabskiej …..........41
Wybór teorii szkoły sceptycyzmu …..........................................................47
Rozdział I
Günter Lüling – islam nietrynitarną wiarą praojców …..............................49
W poszukiwaniu pierwotnej struktury Koranu ….......................................53
Najstarsza warstwa tekstu Koranu …..........................................................58
Druga warstwa tekstualna Koranu …..........................................................61
Prorocy anielskimi wysłannikami niebios …..............................................67
Islam rdzenną wiarą Abrahama i plemion …..............................................71
Trzecia i czwarta warstwa tekstu Koranu …...............................................74
Koran wyrazem zrywu wolności ducha …..................................................84
Mecca Mahometi …....................................................................................86
Postprofetyczny islam i instytucjonalizacja wiary ….................................89
Hellenizacja wiary praojców …..................................................................94
Teoria bez kontynuacji …............................................................................98
Rozdział II
John Wansbrough – studium krytyki tekstu Koranu …...............................102
Historia form literackich w islamistyce …..................................................103
Wansbrough a tradycyjna metodologia badań nad islamem …..................106
Modułowa struktura i niejednolity styl Koranu …......................................112
Warianty tekstu koranicznego ….................................................................119
Stabilizacja tekstu koranicznego ….............................................................128
Topografia narodzin islamu i stabilizacji tekstu Koranu …........................134
Od materiałów profetycznych, poprzez osobę proroka i sunnę do Koranu ..140
Wsteczna projekcja dziejów według schematów tradycji biblijnej …........146
Relacja Koran-sunna …..............................................................................149
Sakralizacja języka – ostatni etap kanonizacji Koranu …...........................151
Niereligijny charakter podbojów i szerszy problem niehistoriograficznego
charakteru literatury …................................................................................155
Wsteczna projekcja dziejów jako forma kształtowania tożsamości – dygresja ..159
Krytyka metody Wansbrough ….................................................................137
Rozdział III
Patricia Crone – eksperyment ze źródłami niemuzułmańskimi …..............165
Niehistoryczność źródeł tradycji religijnej ….............................................169
Brak ciągłości tradycji ustnej …..................................................................175
Hagaryzm zamiast tradycji islamu …..........................................................180
Hagareni, hidżra i historyczny Mahomet …................................................184
Od judeohagaryzmu do islamu …...............................................................188
Koran księgą Hagarenów …........................................................................191
Koncepcja poddaństwa Bogu a samarytanizm ….......................................193
Mekka w krainie Nabatejczyków …............................................................195
Mekkański handel …...................................................................................199
Geneza prawa religijnego ….......................................................................203
VII wiek n.e. pod obcym jarzmem …...........................................................206
Echa hagaryzmu ….....................................................................................208
Rozdział IV
Yehuda D. Nevo – geneza islamu oczyma izraelskiego archeologa …......214
Abrahamizm u korzeni islamu …...............................................................216
Wpływ judeochrześcijaństwa, „niesprecyzowany monoteizm” i narodziny
islamu ….....................................................................................................219
Napływ Arabów z południa i fikcja muzułmańskich podbojów …............223
Syro-Palestyna przed islamem …...............................................................228
Wschodnia polityka Bizancjum ….............................................................233
Lata 30. VII wieku – Arabowie sięgają po władzę …................................239
Przegląd źródeł niearabskich do historii islamu …....................................244
Wczesne losy arabskiej państwowości i osoba proroka Arabów …...........250
Geneza Koranu ….......................................................................................259
Rozdział V
Inârah – od filologicznej tezy Luxenberga, poprzez dogmatyczne
rozważania Ohliga, po numizmatyczne ustalenia Poppa ….......................268
Zapomniane dziedzictwo kultury syryjskiej w islamistyce …...................270
Koran odczytany na nowo ….....................................................................273
Metoda Luxenberga …...............................................................................276
Syryjski pismem źródłowym Koranu …....................................................287
Koran poematem nostalgicznym przesiedlonych Arabów ….....................293
Kreowanie religii wstecz ............................................................................301
Wydanie krytyczne – który tekst Koranu? …............................................304
‘Muzułmanie’ i ‘islam’ oczyma innowierców ….......................................307
Chrześcijańska symbolika monet imperium arabsko-muzułmańskiego ....314
Początku islamu na Półwyspie Iberyjskim …............................................324
Recepcja wyników badań …......................................................................337
Zakończenie…...........................................................................................342
Bibliografia...............................................................................................352
Indeks …....................................................................................................389
