The Quantum Mechanical Image of the World of Espionage: Tom Stoppard’s Hapgood

W swojej twórczości dramatycznej Tom Stoppard zajmuje się bardzo często zagadnieniami dotyczącymi relatywizmu poznawczego. Ta sama osoba czy też zjawisko mogą być inaczej opisywane przez różnych obserwatorów ze względu na zmienione warunki samego procesu poznawczego i różnice występujące w interpretacji. W dramacie Hapgood artysta wykorzystał najnowsze osiągnięcia z zakresu mechaniki kwantowej. Sztuka ta odwołuje się w sposób bezpośredni do wyników badań Richardsa Phillipsa Feynmana, noblisty z 1965 r., twórcy relatywistycznej elektrodynamiki kwantowej, i do zasady nieoznaczoności sformułowanej przez Wernera Karla Heisenberga. W przeprowadzonym przez siebie doświadczeniu Feynman obserwował strumień elektronów, starając się ustalić, czy zachowują się one jak fale, czy też jak cząsteczki. W zależności od warunków doświadczenia konkluzje były odmienne. Badania te zostały opisane przez słynnego fizyka w wykładzie, którego tytuł zawierał symptomatyczne słowa: „prawdopodobieństwo” i „niepewność” . Ponadto Stoppard posługuje się również matematyką: kwadrat dowolnej liczby może mieć podstawę ujemną lub też dodatnią, przeciwstawne wartości mogą więc dać ten sam wynik. Badania Feynmana, teoria nieoznaczoności Heisenberga i specyficzny charakter kwadratów liczb posłużyły Stoppardowi do stworzenia metaforycznego obrazu świata siatki szpiegowskiej i działających w jej ramach konkretnych ludzi. Występujące w dramacie postaci charakteryzuje specyficzna dwoistość. Na płaszczyźnie zawodowej wielu z nich działa jako podwójni agenci, pracując jednocześnie dla Anglików i Rosjan. Ponadto niektórzy z nich działają wspólnie z bliźniakami. Jeżeli rozpatrywać te postaci jako konkretne osoby, niejednokrotnie cechuje je również brak jednorodności charakterologicznej - jawią się inaczej na płaszczyźnie zawodowej, a inaczej na prywatnej. Wielorodność osobowości postaci podkreślona została przez użycie różnych imion w stosunku do tej samej osoby. Relatywistyczne pojmowanie postaci, będące podstawą tematyczną dramatu, zostało podkreślone przez teatralne elementy przedstawienia. Widz niejednokrotnie zmuszony jest do zdania sobie sprawy z tego, że daje się zwieść grze pozorów, że istnieje zasadnicza różnica między konkretną rzeczywistością a jej iluzją. Podobnie jak w świecie współczesnej fizyki, również w otaczającej nas rzeczywistości brak jest całkowitej jednoznaczności.