Leibniz’s Scientific Collaboration with Adam Kochański, S.J.

The exchange of thoughts between Adam Kochański and Leibniz presented in this paper points to a very large spectrum of scientific interests shared by both scientists. The scope of their research included, above all, mathematics, philosophy, linguistics, the construction of a calculating device, a perpetuum mobile, other mechanics, and alchemy. Both men became close to each other through their passion for mathematics in which they searched for a universal method of scientific investigation, a method that would be of use not only in solving typically mathematical puzzles, but would also serve to solve problems in physics and other technical sciences. The ideas they exchanged, in particular those concerning the calculating machine, a perpetuum mobile and the universal cure, the panaceum, indicate a very special aspect of their scientific activity, namely their openness to the technical problems discussed in their time. Both Kochański and Leibniz regarded seriously the practical dimension of human life as it manifested itself in the technical problems that occupied the minds of their contemporaries. They both treated the scientific treatment of these problems as an important area of scientific and technical activity. Kochański, like Leibniz, firmly believed that science should be concerned with practical activity, the attitude captured by one of the principles of his philosophy, Theoria cum praxi. This principle, shared by both learned men, forms one of their principal philosophical ideas. Adam Kochański and Leibniz were scientists and philosophers living in a time of revolutionary changes in both European philosophy and science; they keenly appreciated the value of new currents in intellectual life, yet they did not lose sight of philosophical tradition, especially the tradition of Aristotelian philosophy, which they both regarded as an important vehicle of truth. Thus, in their style of doing philosophy and science, one finds certain peripatetic traits, for example the acceptance of the Aristotelian conception of philosophy as science.

W artykule zostały omówione kontakty naukowe polskiego matematyka i uczonego z zakonu jezuitów Adama Kochańskiego SJ (1631–1700) z Gottfriedem Wilhelmem Leibnizem. Jezuicki uczony i niemiecki filozof prowadzili rozległą korespondencję, w której omawiali szereg interesujących ich zagadnień naukowych i filozoficznych. Kochański był jednym z najwybitniejszych polskich uczonych XVII wieku i jako matematyk znany jest przede wszystkim z rozwiązania problemu kwadratury koła. W wymianie listowej między Kochańskim a Leibnizem dominują zagadnienia matematyczne. Uczeni omawiają problemy ówczesnej geometrii, szczególnie Kartezjusza, teorii szeregów, a zwłaszcza nowego rachunku różniczkowego odkrytego przez Leibniza. Ostatnie zagadnienie stanowi niezmiernie cenny aspekt współpracy między polskim matematykiem i niemieckim filozofem, albowiem jest to pierwsza wzmianka w polskim środowisku naukowym o odkryciu przez Leibniza (niezależnie od Izaaka Newtona) rachunku różniczkowego, który był przełomem w rozwoju nowożytnej matematyki i nowej fizyki. W korespondencji omawiane są także problemy mechaniki i grawitacji. Ważnym zagadnieniem jest dyskutowana w korespondencji kwestia maszyny liczącej do wykonywania podstawowych działań arytmetycznych, nad której konstrukcją samodzielnie pracowali Leibniz i Kochański. Polski uczony omawiał ze swoim korespondentem z Hanoweru konstrukcje różnych maszyn i urządzeń, w tym także perpetuum mobile. W listach obydwu uczonych obecne są też zagadnienia językoznawcze w kontekście prac Leibniza na językiem uniwersalnym. Stąd jego zainteresowanie językami ludów wschodnich zamieszkujących ziemie Rzeczypospolitej Obojga Narodów i państwa moskiewskiego. Kochański interesował się także alchemią, zwłaszcza możliwością wynalezienia nowych leków, szczególnie panaceum. Kwestię naukowej wartości alchemii omawiał ze swoim znakomitym korespondentem z Hanoweru. Kochański przedstawił w korespondencji swoje stanowisko w kwestii filozofii Arystotelesa. Jego opinia o niej jest dość krytyczna, albowiem ceni on Arystotelesa za precyzję w rozumowaniu i subtelność logiki, lecz zarzuca jego doktrynie brak kontaktu z rzeczywistością poprzez eksperyment i ograniczanie się w odkrywaniu prawdy jedynie do wykonywania operacji na pojęciach.