Zaburzenia płynności mowy – stan badań i praktyki logopedycznej na początku XXI wieku

Artykuł jest próbą syntezy i uporządkowania najbardziej aktualnych danych na temat zaburzeń płynności mowy: jąkania i giełkotu. Rozpatrywane dane pochodzą zarówno z badań naukowych, opartych na najnowszych technikach diagnostycznych (np. fMRI, PET, badania audiologiczne), jak i refleksji nagromadzonej wokół praktyki logopedycznej. Wzięto pod uwagę czynniki predysponujące, wyzwalające i utrzymujące wyróżnione zaburzenia mowy, a także sposoby określania celów terapii osób z tymi zaburzeniami i sposoby jej prowadzenia. Wnioski wynikające z przeprowadzonej metaanalizy zebranych danych dowodzą istotnych zmian w teoretycznej i praktycznej perspektywie postrzegania jąkania i giełkotu. W przypadku jąkania zasadnicza zmiana dokonała się w rozumieniu przyczyn tego zaburzenia: obecnie powszechnie przyjmuje się, że przyczyna jąkania tkwi w mózgu. Artykuł omawia wnioski neuromorfologiczne i neurofunkcjonalne wynikające z wielu ostatnich badań. Terapia osób jąkających ma obecnie na celu dostosowanie się do oczekiwań klienta. Została omówiona w podziale na grupy wiekowe. W przypadku giełkotu również omówiono deficyty neuroanatomiczne leżące u jego podłoża, w tym głównie deficyty w okolicy obszarów czołowych lewej półkuli, odpowiedzialnych za planowanie motoryczne i kontrolę zachowania. W giełkocie stwierdza się głównie deficyty w zakresie kodowania gramatycznego: syntaktycznego i fonologicznego zdania oraz monitorowania wypowiedzi, co należy wziąć pod uwagę w terapii.

The article is an attempt to synthesize and organize the most up-to-date data on speech fluency disorders: stuttering and cluttering. The analyzed data come from both scientific research based on the latest diagnostic techniques (e.g. fMRI, PET, audiological research) as well as the reflection accumulated around the speech-language therapy practice. The factors predisposing, triggering and maintaining distinguished speech disorders, as well as methods of determining the goals of therapy of people with these disorders and ways of its management were taken into account. Conclusions resulting from the meta-analysis of the collected data prove significant changes in the theoretical and practical perspective of stuttering and cluttering. In the case of stuttering, the fundamental change occurred in the understanding of the causes of this disorder: nowadays, it is widely accepted that the cause of stuttering is in the brain. The article discusses neuromorphological and neurofunctional conclusions resulting from many recent studies. The therapy of stutterers is now aimed at adapting to the client’s expectations. The therapy was discussed in the division of age groups. In the case of cluttering, the neuroanatomic deficits at its base are also discussed, mainly deficits in the frontal areas of the left hemisphere leading to motor planning and behavior control. In cluttering, there are mainly deficits in grammatical coding of sentences: syntactic and phonological and monitoring utterances, which should be taken into acount in the therapy.