Polscy uczestnicy hiszpańskiej wojny domowej

Polish volunteers played relatively important role during the Spanish Civil War. Majority of them fought in the Republican Army (ca. 4500–5000 among ca. 35 000 soldiers of the international brigades). Most of volunteers (ca. 75%) were Polish economic emigrants who lived mainly in France and many of them were members or followers of the French Communist Party. About 600–800 volunteers (another sources suggest 1200) came directly from Poland, ca. 80% of them were active communists. Most of Polish volunteers joined 13th International Brigade („Dąbrowski Brigade”) which took part in most of crucial military operations and suffered heavy losses (ca. 30–40%). A few tens of Poles fought in the National Army (F. Franco’s army). Most of them were professional soldiers of Spanish Foreign Legion who enlisted that military unit before the war, so their engagement was not of an ideological character. Author tried to give a comprehensive picture of Polish participants of the Spanish Civil War fighting on both sides of the conflict. Character and battles of „Dąbrowski Brigade” and other „Polish” units of the Republican Army as well as biographies of more important commanders were examined. Life and activity of Republican volunteers during the Second World War and in post-war Poland were analysed, including their changing role in Polish communist system.

Polscy ochotnicy odegrali stosunkowo znaczącą rolę w hiszpańskiej wojnie domowej. Przytłaczająca większość z nich walczyła po stronie republikańskiej. Przyjmuje się, że było ich ok. 4,5–5 tys. (wśród ok. 35 tys. żołnierzy Brygad Międzynarodowych). Ok. 75% stanowili emigranci, głównie mieszkający we Francji, w znacznym stopniu działacze lub sympatycy Francuskiej Partii Komunistycznej. Prawdopodobnie tylko ok. 600–800 osób (według niektórych danych 1200) przybyło bezpośrednio z Polski, wśród nich zdecydowanie przeważali komuniści (80% lub więcej). Najwięcej polskich ochotników walczyło w szeregach XIII Brygady „Jarosław Dąbrowski”, która brała udział w większości kluczowych operacji wojny i poniosła ogromne straty (prawdopodobnie 30–40%). Prawdopodobnie kilkudziesięciu Polaków uczestniczyło w wojnie po stronie narodowej (frankistowskiej). Większość z nich stanowili jednak zawodowi żołnierze hiszpańskiej Legii Cudzoziemskiej, którzy wstąpili do niej przed wybuchem wojny, zatem ich udział w wojnie nie miał charakteru ideowego. W artykule w syntetyczny sposób ukazano portret polskich uczestników wojny walczących po obu stronach konfliktu, wskazując także na przyczyny skromnego zaangażowania po stronie narodowej. Przeanalizowano oblicze i szlak bojowy Brygady „Jarosław Dąbrowski” i innych „polskich” oddziałów armii republikańskiej, przedstawiono biogramy ważniejszych dowódców. Wiele miejsca poświęcono losom „dąbrowszczaków” w okresie II wojny światowej i w powojennej Polsce, starając się ukazać ich specyficzne i zmieniające się miejsce w systemie politycznym PRL.