W ostatnim okresie w Słowacji odnotowuje się wyraźny wzrost
inicjatyw polegających na łączeniu się miejscowości w obywatelskie
i regionalne stowarzyszenia. Dążenia do integracji wynikają ze swoistego
kompleksu miejscowych potrzeb oraz interesów, które łączą się
na bazie wspólnych czynników ekonomicznych (profil działalności
gospodarczej, dążność do skupiania się miejscowości wokół jakiegoś
punktu centralnego, którym jest zazwyczaj miasto w sąsiedztwie), społecznych
(podobieństwo struktury społecznej, struktur zatrudnienia),
bądź kulturowych (cechy cywilizacyjne, pokrewieństwo w materialnych
cechach kultury, języka). Od strony praktycznej głównym motywem
powstawania regionalnych stowarzyszeń jest świadomość, że większy,
instytucjonalnie zabezpieczony obszar terytorialny, łączący większą
liczbę ośrodków, potrafi bardziej skutecznie i zdecydowanie przeforsować
interesy poszczególnych miejscowości, dając szersze możliwości dostępu
do informacji oraz środków finansowych na realizację projektów
rozwoju wsi poprzez fundusze strukturalne Unii Europejskiej.
W artykule przeanalizowano działalność oraz inicjatywy regionalne
na przykładzie mikroregionu w Zachodniej Słowacji, utworzonego
przez miejscowości, które na podstawie sąsiedztwa terytorialnego, jak
też wspólnie określonych potrzeb regionalnych oraz kierunku rozwoju,
połączyły się w roku 1996 w dobrowolne stowarzyszenie regionalne
SOTDUM (Wspólnota Miejscowości Mikroregionu Topol’čansko-
Duchonskiego). Oprócz miasta Topoľčany, stowarzyszenie obejmuje
miejscowości znajdujące się w pólnocno-zachodniej części powiatu –
Jacovce, Nemečky, Podhradie, Prašice, Tesáre, Tvrdomestice, Velušovce
i Závada. Za pośrednictwem dostępnych danych ilościowych, ale przede
wszystkim na podstawie jakościowych badań etnograficznych, podjęto
próbę przedstawienia obrazu wewnątrzregionalnej sytuacji w aspekcie hierarchizacji i braku ciągłości w rozwoju powstałej struktury, który
wynika z różnic warunków zarówno zamieszkania, jak i społecznoekonomicznych
oraz z różnic w rozwoju poszczególnych miejscowości.
Celem badań było kilka kwestii. Po pierwsze, uchwycenie miary wewnątrzregionalnej
integracji przy rozwiązywaniu wspólnych problemów,
rozeznanie na poziomie wiejskich społeczności sytuacji problemowych
połączonych z transformacją społeczno-ekonomiczną. Po drugie,
wskazanie na specyfikę struktury działalności gospodarczej, wynikającej
z warunków przyrodniczych regionu. Po trzecie, obserwowanie
w praktyce działania stowarzyszenia SOTDUM jako instytucji publicznej
– osobami reprezentującymi były burmistrzowie albo ich zastępcy.
Podstawą wykonanej przez autorkę analizy problemów społecznych
były dane uzyskane od miejscowych obywateli, przedstawicieli
różnych grup społecznych i zawodowych, grup interesu oraz uczestników
miejscowej sceny politycznej. Podczas ich interpretacji brano pod
uwagę przede wszystkim stanowisko uczestnika, w kombinacji
z własnym sposobem oceny.
Szczególną uwagę autorka poświeciła inicjatywom regionalnym,
analizując przyczyny, które spowodowały, że niektóre zamiary udało się
zrealizować, inne zaś, odgórnie narzucone w dobrej wierze projekty rozwoju,
nie uzyskały akceptacji. Zwraca uwagę na różne podejście przedstawicieli
samorządu terytorialnego do kwestii rozwoju regionalnego.
W podsumowaniu autorka stwierdza, że wyniki wieloletniego złączenia
terytorialnego bliskich miejscowości do regionalnego stowarzyszenia
są pozytywne. Dla zrzeszonych miejscowości przynależność do
bardziej silnej i wzajemne się wspierającej grupy ma znaczenie szczególnie
w przypadku porozumienia się w sprawie wspólnego przedsięwzięcia.
Z drugiej strony, stowarzyszenie jest grupą rywalizujących
miejscowości, które forsują swoje własne interesy. Podstawą konfliktów
były różnice ekonomiczne, pozycje społeczne oraz różny potencjał ludzki
w poszczególnych miejscowościach. Siła łącząca, zasadzająca się na
działaniu partnerskim, napotkała siłę odśrodkową, wynikającą
z partykularnych interesów poszczególnych miejscowości. We współzawodniczącej
koalicji wciąż jednak przeważała korzyść ze wzajemnego
wsparcia.
Efektywność projektów, zgłaszanych przez poszczególne miejscowości,
zależała od osobowości ich liderów – w większości burmistrzów,
od ich autorytetu, ambicji, zdolności do pełnienia kierowniczej funkcji
oraz od pozyskania dla swoich zamiarów miejscowej ludności.
Do elementów hamujących współpracę przy zgłaszaniu i realizacji
projektów można było zaliczyć zły klimat społeczny, niskie wzajemne
zaufanie oraz pogorszenie relacji międzyludzkich.
Slovak villages have increasingly tended to create civic and regional associations.
The endeavours to integrate originate in specific and complex mixture of local
needs and interests united on the base of economic (e.g. profile of economic activities,
distance of the settlements from the centre), social (e.g. similarity in social structure or employment) or cultural (e.g. cultural features, similarities in material signs of
culture and language) qualities. The pragmatic leitmotif for an establishment of regional
associations is knowledge that larger, institutionally based territorial entity,
which links-up several settlements, is able to enforce interests of particular villages
more efficiently. Simultaneously it facilitates an access to information and finances
for the projects of rural development of the structural funds of European Union.
The paper analyses regional activities and initiatives looking at the Western
Slovak micro-region demarcated by the villages which in 1997 created the voluntary
regional association SOTDUM (the Association of the Villages of the Topoľčiansko-
Duchonský Micro-region) following their geographical closeness and jointly articulated
regional needs. Using available quantitative data but especially qualitative
ethnographic research the author tries to map intraregional conditions in relation to
hierarchy and discontinuity in development of settlements. This discontinuity originates
in differing administrative conditions for settlement and social and economical
characteristics of particular villages. The author tries to grasp the level of intraregional
integration in solving shared problems. She maps problematic situations
related to social and economical transformation on the micro-level of the village
communities. She sheds light on specific structure of economic activities shaped by
the natural conditions in the region. Examining activities and efficiency of SOTDUM
as the particular institute of public representation in practice the author focuses on
activities of persons representing the village (i.e. mayors and their deputies).
Analysing social reality, the author uses the data collected among local population,
representatives of various socio-professional and interest groups and other actors
of local politics. In the analyses of data she prefers an emphasis on an actor attitude
combined with her own interpretations and evaluations. One part focusing on
regional initiatives analyses why some goals have been feasible and other, though
well intended developmental projects designed „from above”, have not been fruitful.
She points at different attitudes among various representatives of local administration
toward regional development. In her conclusion the author states that several
years of joint activities of the villages united in a regional association have proved
positive effects. The participating villages gained from a purpose-made connection
into a stronger, mutually supportive unity especially in the cases of joint interests.
On the other hand the association was also the unity of competitive villages enforcing
their own interests. The hot-bed of clashes was their differing economic and social
positions, and different human potentials of particular communities. Centripetal
force of partnership principle clashed simultaneously with centrifugal force of specific
interests of particular villages. The advantage of mutual support nevertheless won in
a competitive coalition.
Effectiveness of the projects enforced by particular villages depended on personalities
of individual leaders, mostly majors, on their authority, aspirations, leadership
qualities and ability to persuade local citizens to support their aims.Inhibiting
moments within co-operative processes in enforcement and realisation of projects
were a bad social climate, low level of mutual trust and worsened human relationships.
