Republika i monarchia jako podstawowy podział ustrojów w myśli polityczno-prawnej Andrzeja Maksymiliana Fredry

The article presents the concept of Andrzej Maximilian Fredro’s division of political regimes which is based on the antonym of a republic and a monarchy. The first part is focused on the doctrinal sources of the concept. The influence of Aristotle and Polybius is especially stressed here. In the second part, there is the description of Fredro’s vision of the republic in the historic context of the Polish-Lithuanian Commonwealth. A special interest is given to point the main advantages which Fredro finds in this political regime. Another part presents Fredro’s vision of monarchy by pointing differences in relation to its classical concept. The attitude toward freedom is treated as the critical feature that distinguishes republic between monarchy. The next part deals with the position of the king in the mixed form of government by describing Fredro’s model of rector. The final conclusion points that Fredro’s antonym of a republic and a monarchy adjusts the classical model of the division of forms of governments to the experience of Polish-Lithuanian Commonwealth and expresses a strong preference for freedom. Due to Fredro’s defense of republican regime is close to Montesquieu’s explanation of the division of power.

W artykule opisano kluczowy dla myśli Andrzeja Maksymiliana Fredry podział ustrojowy zbudowany na zasadzie przeciwstawienia republiki i monarchii. W pierwszej części skupiono się na kwestii doktrynalnych źródeł omawianego podziału. Wskazano przede wszystkim na wpływ, jaki na Fredrę wywarły koncepcje Arystotelesa i Polibiusza. W drugiej części omówiono Fredrowską wizję republiki ze wskazaniem jej odniesienia do realiów Rzeczypospolitej. Podano tu również zasadnicze racje, które Fredro przedstawił na rzecz ustroju mieszanego. Następnie zaprezentowano Fredrowską wizję monarchii, wskazując na różnice w stosunku do ujęć klasycznych, jak również ustalono krytyczny punkt odróżniający ją od republiki, którym jest wolność. W kolejnej części poddano analizie sytuację i zadania króla w ustroju republikańskim, którą Fredro określił terminem rector. W konkluzjach wskazano, że Fredrowska konfrontacja republiki z monarchią stanowi dostosowanie klasycznej klasyfikacji ustrojów do doświadczenia siedemnastowiecznej Rzeczypospolitej i zasadniczej preferencji wolności. Dzięki temu Fredrowskie uzasadnienie republiki zbliża się już do Monteskiuszowskiego.