Artykuł jest głosem historyka ruchu ludowego wywołanym toczącą się dyskusją na temat poczucia „wstydu” za chłopskie pochodzenie. W szczególności dotyczy on zapoczątkowanego w 2. połowie XIX wieku procesu wyrastania spośród chłopów inteligencji (z czasem też twórczej), przy równoczesnym bardzo silnie zakorzenionym zarówno w niej samej, jak i w całym ówczesnym społeczeństwie poczuciu „niższości” chłopów. Poczucie to skutkowało niejednokrotnie zacieraniem jego śladów owego pochodzenia, określanym przez światlejsze umysły – z oczywistą przyganą – jako „wysferzanie się”. Artykuł wskazuje też na niektóre historyczne przesłanki tak ukształtowanej polskiej mentalności stanowej i na bardzo wolny proces jej przemiany. Materiał faktograficzny, ilościowy, biograficzny, a także bibliograficzny do charakterystyki w tym artykule pierwszych pokoleń polskiej inteligencji chłopskiego pochodzenia, wykształconej w Uniwersytecie Jagiellońskim w latach 1860–1918, zaczerpnięty został z dwu książek prof. UJ Andrzeja Kazimierza Banacha. Pierwsza z nich, wydana w roku 1997, a zatytułowana Młodzież chłopska na Uniwersytecie Jagiellońskim w latach 1860/61–1917/18 zawiera zbiorczą i imienną charakterystykę 3480 studentów z 4 istniejących wówczas wydziałów Uniwersytetu Jagiellońskiego, to jest filozoficznego, teologicznego, prawniczego i lekarskiego. Druga natomiast, wydana w 2009 roku – Kariery zawodowe studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego pochodzenia chłopskiego z lat 1860/1861–1917/1918 – przedstawia w części pierwszej przebieg owych karier, to jest awansów w dziedzinie zawodowej, publicznej i naukowej dla wybranych kilkudziesięciu postaci. W drugiej zaś części zawiera Słownik biobibliograficzny karier zawodowych dla tychże absolwentów, zawierający 1421 nazwisk. Jego ogromnym walorem jest dołączona do każdej postaci bibliografia drukowana i rękopiśmienna, wraz z sygnaturami poszczególnych zespołów akt, co czyni z tej części książki rodzaj vademecum do polskiej biografistyki.
This article is the voice of a historian of the peasant movement, brought forward by the discussion about the stigma of peasant origin. It concerns particularly the formation of a new type of intelligentsia (including artists) who recruited from the peasantry, but also touches the subject of the conviction about the inferiority of peasants. This prejudice, deeply rooted both in the minds of these new members of intelligentsia as well as in those of the rest of the society, frequently compelled them to erase the traces of their origin. Such a tendency was labelled by the more enlightened minds as “breaking out of one's social class”. This article also discusses some historical premises of the Polish class mentality as well as the slow process of its transformation. The factual, statistical, biographical and bibliographical material used in this article to characterise the first generations of the Polish intelligentsia of peasant origin, educated at the Jagiellonian University from 1860–1918, comes from two studies by Professor Andrzej Kazimierz Banach. The first of these, entitled “Young Peasants at the Jagiellonian University from 1860–1861 to 1917–1918” and published in 1997, contains the collective and individual characteristics of 3480 students of the four then existing departments of the Jagiellonian University, i.e. the philosophical, theological, juridical, and medical one. The second book, entitled “The Professional Careers of the Jagiellonian University Students of Peasant Origin from 1860–1861 to 1917–1918” and published in 2009, presents, in the first part, the course of the professional, public and academic careers of a select group of several dozen people. The second part of this publication, entitled “The Bio-bibliographical Dictionary of the Professional Careers”, contains the surnames of 1421 people. One of the great advantages of this dictionary is the bibliography. Each surname is accompanied by the bibliography related to its owner, including the shelf marks of particular files, which renders the whole book a specific vade mecum of the Polish biography.
