Anatomia zamachu politycznego: zabójstwo kardynała Jerzego Utiešenovicia (Martinuzziego) i jego konsekwencje

On 17 December 1551 on the grounds of alleged treason, soldiers of Chief Sergeant Sforza Pallavicini and Giovanni Battista Castaldo, the head of Ferdinand I’s army, killed the Pauline monk, Archbishop of Esztergom, and Voivode and Governor of Transylvania, Primate György Fráter (Martinuzzi/ Utyaszenich) in his castle at Alvinc. It all happened after the monarch himself had recommended Fráter, one of the most prestigious politicians of the contemporary Kingdom of Hungary, for the red hat to Pope Julius III. This controversial act created a stir throughout the Christian world, and it had an effect on not only the subsequent history of the Kingdom of Hungary, but also on the relations between the Habsburgs and the papacy, as Ferdinand I was only temporarily absolved from excommunication. Regarding the murder, an investigation was launched headed by Nuncio Girolamo Martinengo, during which 139 statements were recorded and numerous letters and letter extracts were collected, which form a unique source collection on the relations between Hungary, the Habsburg Empire and the papacy. As well, they provide the opportunity to explore not only the life of Fráter, but also Hungary’s contemporary internal politics, its relations with the Habsburgs and the Ottoman Empire, the informational channels, and finally the subjects’ farming methods. The investigation was closed in 1555 with the final exoneration of Ferdinand and his soldiers. The paper introduces the reasons for the assassination, the death of György Fráter and the ensuing investigation of the Holy See.

17 grudnia 1551 r. żołnierze kondotiera Sforzy Pallaviciniego i dowódcy armii Ferdynanda I, Giovanniego Battisty Castalda, zamordowali oskarżonego o zdradę stanu paulińskiego zakonnika, Arcybiskupa Ostrzyhomia i Wojewodę oraz Gubernatora Siedmiogrodu, Prymasa Jerzego Utiešenovicia (znanego także jako Jerzy Martinuzzi lub brat Jerzy) na Zamku Alvinczy. Do wydarzenia doszło po tym, jak sam monarcha zarekomendował brata Jerzego, jednego z najbardziej prominentnych polityków ówczesnego Królestwa Węgier, papieżowi Juliuszowi III na stanowisko kardynała. Ten kontrowersyjny czyn poruszył świat chrześcijański i miał wpływ nie tylko na dalszą historię Królestwa Węgier, ale także na relacje między Habsburgami i papiestwem, ponieważ Ferdynand I jedynie tymczasowo uchronił się przed ekskomuniką. W trakcie śledztwa, prowadzonego przez Nuncjusza Girolamo Martinengo, zebrano 139 zeznań świadków oraz liczne listy i fragmenty korespondencji, które tworzą unikatowy zbiór źródeł na temat relacji między Węgrami, Cesarstwem Habsburgów i papiestwem. Informacje te stanowią również okazję do zbadania nie tylko życiorysu brata Jerzego, ale także ówczesnej polityki wewnętrznej Węgier, ich relacji z Habsburgami i Imperium Osmańskim, kanałów przepływu informacji, czy nawet metod uprawy ziemi przez poddanych. Śledztwo, zamknięte w roku 1555, ostatecznie oczyściło z zarzutów Ferdynanda I oraz jego żołnierzy. Niniejszy artykuł przedstawia powody dokonania zamachu, opisuje śmierć brata Jerzego oraz dochodzenie przeprowadzone przez Stolicę Apostolską.