Polityczna, moralna czy kryminalna? Rozważania o winie na podstawie teorii Karla Jaspersa

Artykuł dotyczy winy jako pojęcia z pogranicza prawa i filozofii. Swoje rozważania wyprowadzam z wykładów pt. Problem winy Karla Jaspersa, który wypracował rozróżnienie czterech rodzajów winy: kryminalnej, politycznej, moralnej i metafizycznej. Podział ten został przez niego przeprowadzony zaraz po II wojnie światowej, w trakcie procesów norymberskich, gdy problem winy niemieckiej był szeroko dyskutowany – zarówno przez aliantów, zwycięzców, jak i w społeczeństwie niemieckim. Na powyższe rozróżnienie nakładają się ponadto kwestie winy zbiorowej i indywidualnej. Klarowna dystynkcja ma na celu, wedle słów filozofa, pomóc w wyjaśnieniu rozpatrywanych kwestii i dojściu do prawdy. Moim zadaniem w niniejszym tekście było zreferowanie teorii winy Karla Jaspersa, próba wyjaśnienia niejednoznacznych jej fragmentów, polemika z zarzutami jej stawianymi oraz próba aplikacji tejże teorii na potrzeby prawniczej dyskusji o lustracji w Polsce.

This article concerns guilt as a concept which lies at the intersection of law and philosophy. My reflections are founded on Karl Jaspers’ lectures entitled The Question of German Guilt. Jaspers distinguished four types of guilt: criminal, political, moral, and metaphysical. This distinction was made immediately after the Second World War, during the Nuremberg trials, when the problem of the German guilt was widely debated – both by the Allies, the victors, and in the German society. What is superimposed on this distinction is the issues of collective and individual guilt. A clear demarcation was intended (according to the philosopher himself) to clarify these issues and to come to the truth. My task in this text was to present Karl Jaspers’ guilt theory, to explain its ambiguous fragments, to challenge the objections against this theory, and to attempt to apply it to the Polish discussion about lustration.