ОТРОЧЕСТВО КАК ПСИХОСОЦИАЛЬНЫЙ ФЕНОМЕН И ВОЗРАСТНАЯ ГРУППА В СОВРЕМЕННОМ СОЦИОКУЛЬТУРНОМ И ЖИЗНЕННОМ ПРОСТРАНСТВЕ

Статья посвящена анализу современного отрочества как культурно-исторического конструкта, периода развития, социально-возрастной группы и психосоциального феномена. Рассмотрены новые тенденции психосоциального развития современной молодежи, обусловленные совокупностью социокультурных трансформаций конца XX века. – нач. XXI ст. Особенности социальной ситуации развития современной молодежи проанализированы в контексте идей М. Мид о смене постфигуративных, кофигуративных и префигуративных культур в развитии человечества. Реализованы две линии социально-психологического анализа: социокультурная феноменология отрочества в онтогенезе (как возрастного периода); его роль в историческом развитии общества и культуры (как социально-возрастной группы). Представлен историко-психологический, культурологический и социально-психологический анализ проблемы взаимообусловленности развития молодежи и культуры. Критически проанализированы ограничения традиционной парадигмы отрочества. Представлена культурно-историческая интерпретация отрочества как субъекта культуры и носителя культуротворческой функции в развитии человечества. Охарактеризована роль молодого поколения в процессе порождения нового в культуре и в актуализации творческих возможностей человечества в контексте способности молодежи быть субъектом не только присвоения, но и преобразования культуры определены перспективные цели современного образования и воспитания.

Ten artykuł analizuje współczesne chłopięctwo jako konstrukt kulturowo-historyczny w okresie rozwoju grup społecznych i wiekowych oraz jako zjawisko psychospołeczne. Przedstawiono nowe tendencje psychospołecznego rozwoju współczesnej młodzieży z uwzględnieniem szeregu przemian społecznych i kulturowych końca XX wieku i początku ХХІ wieku. Charakterystyka sytuacji społecznej dzisiejszej młodzieży jest analizowana w kontekście idei M. Mead o zmianie postfiguratywnych, konfiguratywnych i prefiguratywnych kultur w rozwoju człowieka. Pokazano dwie linie analizy społeczno-psychologicznej: socjokulturową fenomenologię chłopięctwa w ontogenezie (jak okres dorastania) oraz rolę w historycznym rozwoju społeczeństwa i kultury (jako grupy społecznej). Przeprowadzono historyczno-psychologiczną, kulturową i społeczno-psychologiczną analizę współzależności problemów młodzieży i kultury. Przedstawiono interpretację chłopięctwa kulturowo-historycznego jako subiekta kultury i nosiciela kulturowo-twórczej funkcji w rozwoju ludzkości. Scharakteryzowano rolę młodych ludzi w procesie generowania nowego nurtu kultury i aktualizacji twórczych możliwości człowieka w kontekście bycia nie tylko subiektem przyswojenia, lecz także przekształcania kultury określonych długoterminowych celów nowoczesnego wykształcenia i wychowania.

The article deals with the analysis of the modern adolescence as a cultural and historical construct, a development period, a social and age-related group, as well as a psycho-social phenomenon. New trends of the psycho-social development of the present-day youth associated with a set of socio-cultural transformations of the late XX and the early ХХІ centuries have been examined. The features of the social conditions of the development of the present-day youth have been analysed in the context of M. Mead’s ideas regarding the mutual substitution of post-figurative, co-figurative and pre-figurative cultures during the development of the mankind. Two lines of the socio-psychological analysis have been implemented: the socio-cultural phenomenology of adolescence in its ontogenesis (as an age-related period); the role of adolescence in the historical development of the society and the culture (as a social and age-related group). A history-dependent psychological, cultural and socio-psychological analysis of the interdependence problem regarding the development of youth and culture has been presented. The constraints of the traditional paradigm of adolescence have been critically analysed. A culture-dependent historical interpretation of adolescence as a subject of culture and a medium of culture-creating function during the development of the mankind has been presented. The role of the younger generation in the process of giving rise to something new in the culture and in the actualization of the humanity’s creative endeavour has been characterized. In the context of young people’s ability to be the subject not only of the acquisition, but also of the transformation of culture, long-term goals of the modern education and upbringing have been defined.