Antropologiczna kategoria wstydu i jej nośność w pismach Nowego Testamentu

The article aims at exploring the anthropological notion of shame in the circum- -Mediterranean culture and at showing its impact on the interpretation of the New Testament. Shame in this culture was not perceived – like today – as a kind of negative emotion but as social anti-value, the antonym of honor. Depending on the social status of a family in which one was born, he or she participated in honor or shame of relatives. Every man was obliged to acquire each day honor for himself and his family. Honor being a limited good could be lost. Loosing honor meant that the whole family, real or fictive, ran into shame. Examining three passages from the New Testament, namely Jesus genealogy (Matt. 1:1-17), his confrontations with Pharisees and Scribes narrated in Mark 11 – 12, and passion narrative according to John 18 – 19, the author of the article shows the impact of honor and shame culture for proper understanding of the message of the New Testament.

W niniejszym artykule postawiliśmy sobie zadanie pokazania w jaki sposób rozumiano wstyd w starożytnej cywilizacji śródziemnomorskiej oraz ukazania na kilku przykładach implikacji tego faktu dla właściwego odczytania i interpretacji ksiąg Nowego Testamentu. Jako że kategoria wstydu była postrzegana w kulturze śródziemnomorskiej owego czasu inaczej niż w obecnej zachodniej cywilizacji, w pierwszej części artykułu ukazane zostało powiązanie wstydu z honorem jako najbardziej cenioną wartością w społecznościach owej cywilizacji. Wstyd, stanowiący w tamtej kulturze antytezę honoru, rozumiany był jako antywartość: niesława, niegodność, hańba, zła reputacja itp. Nie był on postrzegany przede wszystkim jako kategoria etyczna, definiująca wewnętrzną wartość człowieka, lecz jako brak honoru w jego publicznej ocenie. Ludzie przychodzący na świat w rodzinach o niższym statusie społecznym dziedziczyli niższy honor, a zatem ciążył na nich większy wstyd. Każdy mężczyzna był zobowiązany do codziennego podejmowania walki o honor, który mógł pozyskać dla siebie i rodziny poprzez konfrontacje według reguł tzw. gry o honor oraz przez pełnienie dzieł dobroczynnych. Wydarzenia opowiedziane na kartach Nowego Testamentu odwołują się do myślenia w kategoriach honoru i wstydu, dlatego też w interpretacji biblijnych perykop należy to zagadnienie brać pod uwagę. W artykule ukazaliśmy implikacje tego typu myślenia na przykładzie trzech wybranych fragmentów Nowego Testamentu: rodowodu Jezusa w Mt 1,1-17, Jego konfrontacji z faryzeuszami i uczonymi w Piśmie w Mk 11-12 oraz Janowego opowiadania o męce, krzyżowej śmierci i pochówku Jezusa (J 18-19). W każdej z tych perykop autorzy odwołują się do myślenia adresatów w kategoriach honoru i wstydu, ukazując Jezusa jako ucieleśnienie honoru, tych zaś, którzy próbują Go pohańbić w oczach innych jako zasługujących na wstyd.