Klasyczny i współczesny hylemorfizm a dusza ludzka

Hylemorfizm i związane z nim pojęcie duszy ludzkiej, rozumianej jako forma substancjalna bytu ludzkiego, są zwykle wspierane i komentowane przez przedstawicieli tradycji arystotelesowsko-tomistycznej zarówno w jej klasycznym, jak i współczesnym (analitycznym) ujęciu. Jednocześnie hylemorfizm zyskał w ostatnim czasie grupę nowych zwolenników wywodzących się spośród metafizyków analitycznych, niezwiązanych z myślą klasyczną. Niniejszy artykuł jest przede wszystkim próbą odpowiedzi na pytanie o relację nowych, czysto analitycznych wersji hylemorfizmu do jego klasycznej definicji. Podejmuje także kwestię zastosowania tych samych wersji hylemorfizmu w debacie na temat relacji umysł-ciało oraz ich ewentualnego odniesienia do pojęcia duszy ludzkiej. Wydaje się, że mereologiczna oraz strukturalistyczna reinterpretacja przyczyn materialnej i formalnej (ta druga bywa także rozumiana jako część całości, niekompletny byt lub substancja, nadrzędna moc lub dyspozycja jednocząca pozostałe moce bytu złożonego czy też zasada re-identyfikująca jego elementy składowe) w znaczący sposób odbiega od klasycznego hylemorfizmu. Co więcej, sugestia Williama Jaworskiego — argumentującego na rzecz nowego hylemorfizmu w debacie nad relacją umysł-ciało — aby zdefiniować fenomen umysłu jako „ustrukturalizowane manifestacje mocy” części składowych organizmu ludzkiego, rodzi poważne wątpliwości natury metafizycznej, nie pozostawiając także miejsca dla koncepcji duszy w jej klasycznym ujęciu. Mając wszystko to na uwadze, należy jednocześnie docenić starania zwolenników nowego hylemorfizmu analitycznego w poszukiwaniu alternatywy dla skrajnych stanowisk dualizmu (substancjalnego bądź przypadłościowego) oraz materializmu (eliminacyjnego bądź tożsamościowego) we współczesnej debacie dotyczącej problemu relacji umysł-ciało.

Hylomorphism and related to it classical concept of the human soul—understood as a substantial form of the human being—are traditionally supported and commented on by the followers of the Aristotelian-Thomistic thought, both in its classical and contemporary (analytic) approach. At the same time, hylomorphism has recently found a new group of followers, coming from the circles of analytic metaphysics, unrelated to the classical school of thought. This article strives to answer the question of the relation of the new, analytic versions of hylomorphism to its classical definition. Moreover, it also analyzes their application in the debate concerning the mind-body problem in philosophy of mind, as well as the question of their reference to the concept of the human soul. It seems that the mereological and structural reinterpretation of the material and the formal causes (the latter is also understood as a part of a whole, an incomplete entity or substance, a power uniting other relevant powers, or a principle of re-identification of the elements of a substance) departs considerably from the classical definition of hylomorphism. Moreover, the suggestion of William Jaworski – who argues in favor of the new hylomorphism in the mind-body debate – to define mental phenomena as “structured manifestations of powers” belonging to the parts of human body, not only raises some serious metaphysical concerns, but also seems to leave no “space” for the classical concept of human soul. These difficulties notwithstanding, one should appreciate an attempt of the proponents of the new analytic hylomorphism at finding an alternative to the extreme positions of substance or property dualism and eliminative or reductionist materialism in the contemporary discussion concerning the mind-body problem.