Obraz katalogów rzeczowych na łamach polskich czasopism bibliotekarskich w okresie stalinowskim

W polskim bibliotekarstwie lata pięćdziesiąte XX w. oznaczały zmianę funkcji katalogu – z informacyjnej na wychowawczo-oświatową, wręcz propagandową. Na łamach czasopism fachowych („Poradnika Bibliotekarza”, „Bibliotekarza”, „Przeglądu Bibliotecznego”) zalecano wypełnianie katalogów treściami marksistowskimi. Selekcja rejestrów, mająca na celu usunięcie z nich pozycji „nieprawomyślnych”, a podkreślenie istnienia prac zgodnych z aktualnie panującą ideologią, utrudniała – a niekiedy nawet uniemożliwiała – użytkowanie piśmiennictwa zgromadzonego w bibliotekach. Z artykułów zamieszczonych na łamach badanych czasopism wynika, że celem preparowania katalogów było uczynienie z nich narzędzia ideologii, a nie – jak dotychczas – informacji. W związku z tym katalogi powinny być selekcyjne, ewentualnie dopuszczano istnienie dwóch typów: pełnego do użytku wewnętrznego, z dostępem ściśle kontrolowanym i reglamentowanym, oraz selekcyjnego dla czytelników. Na pierwszym miejscu w systemach klasyfikacyjnych znaleźć miał się marksizm, poza tym zalecano używanie poddziałów wspólnych akcentujących rolę partii i myśli rewolucyjnej. Wzorce czerpano z ZSRR. Działania te wynikały z przekonania o wartości książki jako narzędzia propagandy. W związku z tym bibliotekarz miał stać się cenzorem i propagandystą. Istnieją przykłady świadczące o tym, że dzięki zmanipulowanym katalogom faktycznie utrudniano lub uniemożliwiano czytelnikom dostęp do książek.

In Polish librarianship the 1950s are usually connected with a change in the function of the catalogue – from informative to educational or even propagandist one. Professional journals („Poradnik Bibliotekarza”, „Bibliotekarz”, „Przegląd Biblioteczny”) advised their reader to saturate their catalogues with Marxist content. The treatment of items included in catalogues, aimed at removing from them „inappropriate” works and promoting the existence of those corresponding with current ideology, made it diffi cult or even impossible to use written resources gathered in libraries. From articles in the afore mentioned journals one can infer that the aim of such doctoring catalogues was transforming them into a tool of ideology – not information. As a result, catalogues were selective, or alternatively there should be two types of catalogue: the complete one for internal use only, to which access was strictly controlled and limited and the other one – selected – for the general public. Marxism was ment to take the most prominent place in the systems of classifi cation; further, there were recommended subsections which were to emphasise the role of the communist party and revolutionary thought. Models were taken from the USSR. Such actions stemmed from the belief that a book might be signifi cant tool of propaganda. Therefore a librarian was to become a censor and a propagandist. There is evidence which shows that manipulated catalogues actually made it diffi cult or even impossible for readers to use books.