Zarządzanie dziedzictwem kulturowym : nowa dziedzina nauczania akademickiego i badań naukowych

Zarządzanie dziedzictwem kulturowym to wyodrębniona część dyscypliny, zwanej zarządzaniem zasobami kulturowymi. Jej przedmiotem jest ochrona i wykorzystanie dla dobra publicznego dziedzictwa kulturowego, czyli wiążących nas z naszą przeszłością pozostałości i wspomnień, znajdujących się w krajobrazie, w sztuce, języku czy tradycjach. Ta dziedzina badań i działań praktycznych pojawiła się – równolegle – w Stanach Zjednoczonych Ameryki i w Wielkiej Brytanii w latach 70. XX wieku. Kluczową koncepcją zarządzania dziedzictwem kulturowym jest „zarządzanie zmianami”, w miejsce zapobiegania czy powstrzymywania zmian, stanowiącego cel tradycyjnie rozumianej ochrony dóbr kultury. Zmian powstrzymać nie można i nie należy, chodzi jednak o to, aby nie powodowały utraty wartości, które potencjalnie zawarte są w dziedzictwie kulturowym. Aby zrealizować tak sformułowany cel, zarządzający dziedzictwem kulturowym muszą dysponować wiedzą i umiejętnościami o charakterze inter- i transdysyplinarnym. Tradycyjna „ochrona zabytków” czy „dóbr kultury”, charakterystyczna dla etapu istnienia państw o scentralizowanej administracji, opierała się na wyspecjalizowanych służbach konserwatorskich, kompetencjach administracyjnych, dokonywaniu aktów władczych oraz eksperckich kryteriach ewaluacji zabytków i arbitralnych decyzjach co do ich losu. Współczesne „zarządzanie dziedzictwem kulturowym” opiera się natomiast na publicznej partycypacji w procesach konserwacji, wiedzy naukowej, negocjacjach i doradztwie, uwzględnianiu opinii różnych sektorów społeczeństwa i publicznym uzasadnianiu decyzji. Artykuł przedstawia prace badawcze oraz inicjatywy w zakresie nauczania zarządzania dziedzictwem kulturowym podejmowane od dziesięciu lat na Politechnice Warszawskiej i na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego.

Cultural heritage management is a distinct part of the wider discipline known as cultural resource management. Its purpose is to protect and wisely use - for the public benefit - the cultural heritage, which consists of memories and material remains, binding us to our past and found in the landscape, in art, language and traditions. This field of research and practical action emerged - simultaneously - in the United States and Great Britain in the seventies of the twentieth century. A key concept of cultural heritage management is a „management of change „, contrary to prevention of the changes, which is traditionally understood as the purpose of cultural preservation. While changes cannot, and should not be stopped, the cultural heritage management attempts at guiding and informing the decisions on these changes in such a way that they would not result in the loss of values, which potentially are included in the cultural heritage. To achieve the goal, the cultural heritage managers must dispose inter-and transdisciplinary knowledge and skills. The traditional „monument protection” or „protection of cultural assets”, which was characteristic for the phase of the existence of states with centralized administration, was based on specialized conservation services, on administrative competence, on acts of governmental authority, on expert evaluation criteria of historical monuments and sites, and on arbitrary decisions as to their fate. Today’s „management of cultural heritage” is based on public participation in the processes of conservation, on scientific knowledge, on negotiations and advice, on taking into account views from different sectors of society and on the public justification of decisions.The article presents the research and the teaching initiatives in respect to the management of cultural heritage, taken during last ten years at the Warsaw University of Technology and the University of Cardinal Stefan Wyszyński in Warsaw.