Wpływ idei Komisji Edukacji Narodowej na organizację szkolnictwa w Rosji w pierwszej połowie XIX wieku

Po likwidacji Komisji Edukacji Narodowej i utracie niepodległości, już na początku XIX wieku w warunkach niewoli rosyjskiej myśli i koncepcje KEN z powodzeniem wykorzystywali Adam Jerzy Czartoryski, Hieronim Stroynowski, Hugo Kołłątaj, Tadeusz Czacki i wielu innych. Z jednej strony brali oni udział w reformowaniu szkolnictwa rosyjskiego, w dużej mierze opierając się na założeniach i ideach KEN, z drugiej starali się w jego strukturze zachować, a nawet rozwinąć szkoły polskie. Dzięki temu idee KEN ukształtowane w obliczu upadku Państwa Polskiego mogły uświadomić Rosjanom, że podstawy nowoczesnego systemu oświaty dali im przedstawiciele narodu przez nich podbitego. Specyfiką tego systemu był podział kraju na okręgi szkolne, które zostały utworzone przy uniwersytetach. Jednym z owych okręgów był Wileński Okręg Szkolny (Naukowy), w którym obowiązywał polski język nauczania. Tym samym, najważniejszym ośrodkiem naukowym ziem litewsko-ruskich stał się Cesarski Uniwersytet Wileński, a pod zwierzchnictwo uczelni wileńskiej przeszły wszystkie placówki oświatowe w zaborze rosyjskim, w tym częściowo również te, które wcześniej podlegały Szkole Głównej Koronnej w Krakowie. Pod opieką odnowionego uniwersytetu znalazły się więc zarówno dawne szkoły KEN, które przetrwały zawieruchę rozbiorów, jak i nowe, powstałe w okresie funkcjonowania Wileńskiego Okręgu Naukowego. Taki stan rzeczy trwał niemal trzydzieści lat, praktycznie do wybuchu powstania listopadowego. Wówczas zamknięto większość szkół polskich, a Wileński Okręg Narodowy został zlikwidowany. Upadek powstania stanowił więc zarówno symboliczny, jak i faktyczny kres funkcjonowania idei KEN na terenie Imperium Rosyjskiego. Struktura szkolnictwa oparta na dawnej koncepcji KEN jednak pozostała.

When the National Education Commision ceased functioning and Poland had lost its independence as early as in the beginning of the 19h century under Russian rule, ideas and concepts that had been propagated by the Commision were successfully implemented by Adam Jerzy Czartoryski, Hieronim Stroynowski, Hugo Kołłątaj, Tadeusz Czacki and many others. On the one hand, they contributed to the reforms of the Russian educational system, where such reforms were largely based on the premises and ideas of the Commission; on the other hand, said thinkers attempted to preserve, and even develop Polish schools within this system. Consequently, the ideas of the National Education Commision developed on the eve of the fall of Poland made the Russians realize that the representatives of the conquered nation had provided Russia with the basis of a modern educational system. The uniqueness of this system was the division of the country into school districts that were created at universities. One of them was the Vilnius School District where Polish was the language of schooling. Thus, the Imperial University of Vilnius became the most important academic centre in the Lithuanian-Russian state. The University of Vilnius assumed authority over all educational institutions in the Russian Partition, including some of those that had been earlier subordinated to the Main Crown School in Kraków. The renamed University of Vilnius thus supervised both schools previously established by the National Education Commission that had survived the turmoils of partitions and new ones created when the Vilnius School District began to function. Such an organizational structure lasted for nearly thirty years until the outbreak of the November Uprising. Then, most Polish schools were closed down and the Vilnius School District was dissolved. The fall of the Uprising marked both a symbolic and actual end to the ideas of the National Education Commission for the Russian Empire. However, the school organizational structure based on the old conception of the Commission remained intact.