Prosimetrum w polskojęzycznej polemice na Ukrainie po Unii Brzeskiej

Termin prosimetrum w dosłownym znaczeniu dotyczy antyku, dzieł średniowiecznych, renesansowych i barokowych, określa łączenie poezji i prozy. Dwa rodzaje literackie – wiersze i proza – nie są systemami zamkniętymi, często ich granice są rozmyte i wzajemnie się przenikają. To zagadnienie dotychczas nie jest do końca zbadane, zwłaszcza w polskojęzycznej literaturze ukraińskiej po Unii Brzeskiej. Artykuł badawczy zatem ma na celu analizę zjawiska prosimetrum w polskojęzycznej literaturze ukraińskiej i jego systematyzację. Fenomen prosimetrum w polemicznych tekstach na Ukrainie po Unii Brzeskiej był stosowany zgodnie z barokową tradycją literacką. W szczególności można określić jego ważną rolę w budowaniu wstępów panegirycznych. Najczęściej pojawiał się w opisie herbu rodziny szlacheckiej, zwrotach do mecenasów i przełożonych, w pochwałach cech poszczególnych osób, ich zasług dla społeczeństwa. Wstępy panegiryczne były właściwe dla dzieł wszystkich pisarzy polemicznych po Unii Brzeskiej. Prosimetrum jako chwyt retoryczny w ramach konceptu świadomie stosował w swoich dojrzałych dziełach Łazarz Baranowicz. Realia artystyczne i metody literackie górują w jego dziele nad realiami historycznymi. Nie brak prosimetrum również w słynnym, polemicznym utworze pt. Threnos Melecjusza Smotrzyckiego, który pojawił się na pierwszym etapie polemiki unickiej. Polemika ta (skierowana wobec papieża) została napisana w formie epigramatu zbliżonego do literackiego lamentu. Przy pomocy prosimetrum w polemicznych pracach prozatorskich kwestie unickie osiągnęły pełnię artyzmu, wyżyny retoryki i stały się pierwotnym stylem literackim, wyłonionym z prozy polemicznej, zwłaszcza z dokumentalistyki, listów i traktatów teologicznych etc. Artykuł może służyć jako pomoc literaturoznawcom, historykom i teologom w dalszych badaniach literatury polemicznej na Ukrainie.

The term prosimetrum in the literal sense as applied to antiquity, works of the Middle Age, the Renaissance and the Baroque, is defined as a combination of poetry and prose. Two literary genres - poetry and prose - are not closed systems, their boundaries are often fuzzy and mutually interwoven. This issue has not yet been fully explored, particularly in the Polish language Ukrainian literature after the Union of Brest. Therefore, this research paper aims to analyze the phenomenon of prosimetrum in Polish-Ukrainian literature and at systematizing it. The prosimetrum phenomenon in Ukrainian polemical texts after the Union of Brest was used as a baroque literary tradition. In particular, one can identify its important role in building panegyric introductions. It was frequently linked with the description of the coat of arms of the noble family, of patrons and superiors, the features of individuals, and their contribution to society. Panegyric introductions are appropriate to the works of polemical writers after the Union of Brest. Prosimetrum was the primary rhetorical concept of the Baroque most deliberately used in the works by Lazar Baranovich which were written in the Baroque period. Artistic reality and literary techniques outweighed any historical realities. There is also no lack of prosimetrum in the famous polemical song "Threnos" written by Meletius Smotryckyi after the Union of Brest. This polemics (against the pope) was written in the form of epigram close to a kind of the literary lamentation. With the help of prosimetrum in polemical prose writings the Uniate question gained its highest artistic expression, reaching rhetorical heights and becoming the primary literary style that emerged from polemical prose, including documentary, theological treatises and letters, etc. This research article can be used by literary critics, historians, and theologians for further research of the polemical literature in Ukraine.