‘Rozum’ w przysłowiach karaimskich ze zbioru W.I. Fiłonienki Аталар созы przepisanego przez Josifa Kefelego

Podstawą niniejszej pracy są przysłowia ze zbiorku przysłów karaimskich Wiktora I. Fiłonienki, którego odręczna kopia sporządzona została przez Josifa Kefelego. Rękopis znajduje się w kolekcji Józefa Sulimowicza, na prośbę którego został sporządzony. Z zawierającego 150 przysłów zbiorku wybrano dziesięć dotyczących postrzegania rozumu. Ponieważ ani autor, ani kopista na ogół nie opatrywali przysłów komentarzami odnoszącymi się do kontekstu użycia, podczas analizy posiłkowano się objaśnieniami zawartymi w innych zbiorach przysłów karaimskich oraz przysłowiami posiadającymi podobne znaczenie, a występującymi we współczesnym języku tureckim. Większość z analizowanych przysłów wskazuje na wagę, jaką Karaimi przywiązywali do postępowania opierającego się na logicznym myśleniu. Przestrzega się w nich przed kontaktami z osobami głupimi i szalonymi. Wyjątek stanowi przysłowie głoszące, że tylko od szaleńców (głupców, naiwnych) i dzieci) można się dowiedzieć prawdy. W innym mamy do czynienia z przeświadczeniem, że większy niż rozum wpływ na ludzkie życie ma uśmiech losu (łut szczęścia).

The article is based on proverbs selected from a collection of Karaite proverbs of Victor I. Filonienko, a handwritten copy of which was prepared by Josif Kefeli. The manuscript constitutes a part of Józef Sulimowicz’s collection, and was drafted at his request. From this collection totalling 150 Karaim proverbs, 10 have been selected that concern perceptions of mind and intellect. Since neither the author nor the copyist provided all the proverbs with a commentary regarding the context of their use, the analysis is supported by explanations found in other Karaim collections of proverbs and sayings, or by proverbs in modern Turkish with a similar meaning. Most of the analyzed proverbs point to the importance that Karaims attach to logical thinking, which, in contrast to thoughtless actions, eliminates the risk of loss. Hence, the reader is warned against having any contact with stupid and crazy people. However, a single exception can be found here, namely one saying that we can only learn the truth from insane (stupid, naïve) people and children. In one of the proverbs we encounter the conviction that not only the mind, but also luck has an impact on human lives.