Przedwojnie i powojnie – podzielony świat w wizji modernizacji powojennej prasy codziennej (Łódź 1945–1948)

Pierwsze lata powojenne to moment konstruowania świata na nowo. Moment umożliwiający redefinicję – nadanie znaczenia starym słowom. Przyglądając się wydawanej w Łodzi powojennej prasie codziennej, można stwierdzić, że jedną z zauważalnych cech dyskursu jest jego organizacja wokół dwóch przeciwstawnych kategorii: tego, co było przed wojną – czyli „Polski przedwrześniowej”, oraz chwili obecnej i projektowanej przyszłości, czyli tego, co nastąpiło po II wojnie światowej. Na przykładzie czterech dzienników publikowanych w latach 1945–1949 śledzę binaryzującą logikę kształtującego się dyskursu socjalistycznego. Rekonstruuję, jak definiowany był powojenny świat, w tym rola robotniczego miasta w odradzającej się Polsce. Jaki punkt odniesienia dla modernizacyjnych wizji przywoływała prasa? Jakie były płaszczyzny nadchodzącej zmiany? Czy warto było wrócić do poprzedniej rzeczywistości społecznej II Rzeczpospolitej lub odtworzyć jej elementy? W poniższej analizie proponuję także spojrzeć na powojenną prasę w nieco innym niż zazwyczaj świetle. Po pierwsze, dystansuję się wobec ujmowania powojennego języka prasy jako nowomowy. Po drugie, podkreślam nie tyle znaczenie politycznej mobilizacji przypisywanej powojennej prasie, ile politycznego wyciszenia i budowy jak najszerszej koalicji dla rekonstrukcji kraju pod przewodnictwem nowego rządu. Z tej perspektywy binaryzująca logika dyskursu staje się uniwersalną charakterystyką języka próbującego narzucić swoją hegemoniczną wizję świata, a jej celem jest nie tyle aktywizacja, ile inkluzja.

The first years after WWII were a time to create the world anew. I t was a moment of redefinition and settling on a new meaning for old words. My examination of postwar press reveals its organisation around two opposite categories: the prewar and the postwar reality. A nalysing four dailies published in the Polish industrial centre of Łódź between 1945 and 1949, I trace a binary logic of discourse. I reconstruct how meanings were settled anew as was the role of the industrial city in postwar Poland. W hat was a reference point for the modernisation visions described by the press? W here were the described social changes taking place? W as there any reason to reconstruct elements of the prewar period? T his paper also examines the postwar press from a slightly different angle than is usually done. Firstly, it opposes the newspeak perspective. Secondly, it underlines not the political mobilisation but rather the cooling-down of political emotions and the coalition-building for the country’s reconstruction. From this perspective, the binary logic of discourse is just a universal feature of any hegemonic language and it aims at inclusion, not mobilisation.