„Szkoła berlińska”, czyli postulat filmu jako sztuki albo „tęsknota za ocaleniem opowieści”

Artykuł jest próbą przedstawienia historii i istoty zjawiska artystycznego, które pojawiło się w kinie niemieckim w połowie lat 90., a które niedługo potem krytycy filmowi okrzyknęli mianem „szkoły berlińskiej”. Działający w duchu odnowy niemieckiego filmu autorskiego reżyserzy, wśród których znajdziemy tak znane dziś nazwiska, jak Maren Ade (Toni Erdmann), Valeska Grisebach (Western) czy Christian Petzold (Barbara), nie stworzyli wprawdzie nigdy żadnego sformalizowanego ruchu, jednak ich twórczość pozwala się analizować jako pewna całość oparta na określonym porządku ideologiczno-estetycznym, dotyczącym zarówno samych fabuł, ich formalnej konstrukcji, jak i działań okołofilmowych – produkcji, dystrybucji i recepcji. Charakteryzujące się audiowizualną surowością, narracyjną skromnością i realistyczną wymową utwory „szkoły berlińskiej”, realizowane najpierw jako niszowe produkcje telewizyjne, w pierwszej dekadzie nowego wieku wyróżniane podczas kolejnych edycji festiwalu w Cannes, z czasem stały się częścią europejskiego kina głównego nurtu, trafiając do świadomości szerokiej widowni.

The article is an attempt to present the history and the essence of the artistic phenomenon that appeared in the German cinema in the mid-1990s, which shortly afterwards the film critics hailed as the “Berlin school”. Acting in the spirit of renewal of the German film, the directors, among whom we find names well known today, such as Maren Ade (Toni Erdmann), Valeska Grisebach (Western) and Christian Petzold (Barbara), never created any formalized movement, but it is possible to analyse their work as a certain whole based on specific ideological and aesthetic order, referring to both the plot itself, their formal structure, and periphery activities - production, distribution and reception. Characterized by audiovisual severity, narrative modesty and realistic pronunciation, the “Berlin School” films, first performed as niche TV productions, in the first decade of the new century honoured during the subsequent Cannes festival editions, have in time become part of the European mainstream cinema, reaching a wide audience.