Rozwój przestrzenny byłych miast wojewódzkich w Polsce. Studium przypadku Krosna, Przemyśla i Tarnobrzega

Decentralizacja ustroju terytorialnego państwa wywarła ogromny wpływ na rozwój miast na przełomie XX i XXI w. Dotyczy to zwłaszcza byłych stolic województw „zdegradowanych” do funkcji miast na prawie powiatu, przed którymi stanęło wiele wyzwań natury społeczno-gospodarczej, co znalazło odzwierciedlenie m.in. w ich rozwoju przestrzennym. Celem opracowania jest zidentyfikowanie uwarunkowań, cech wspólnych i różnic, a także wskazanie kierunków zmian w procesie rozwoju przestrzennego byłych miast wojewódzkich w Polsce. W pracy odniesiono się do takich zagadnień, jak: 1) wpływ rozszerzenia granic administracyjnych na zmiany struktury funkcjonalno-przestrzennej; 2) stymulanty i destymulanty rozwoju przestrzennego; 3) kształtowanie struktury przestrzennej w nawiązaniu do historycznego rozwoju miast oraz zapisów dokumentów strategiczno-planistycznych; 4) miejskie obszary funkcjonalne; 5) kierunki rozwoju przestrzennego analizowanych miast w przyszłości. Odpowiadają one układowi celów szczegółowych. Efekty niniejszej pracy są dwojakie. W aspekcie implementacyjnym ukazano wpływ transformacji ustrojowej, reform administracyjno-terytorialnych oraz prowadzonej polityki przestrzennej na rozwój miast będących do 1998 r. stolicami województw, tj. Krosna, Przemyśla i Tarnobrzega, położonych obecnie w województwie podkarpackim. W aspekcie poznawczym opracowano modele rozwoju przestrzennego tych miast.

The decentralisation of the country’s territorial system had an immense impact on the development of cities at the turn of the 20th and 21st centuries. This particularly concerns former capitals of voivodeships “degraded” to the function of poviat cities, facing a number of socio-economic challenges, reflected in among others their spatial development. The objective of the paper is the identification of their conditions, common features, and differences, as well as determination of directions of changes in the process of spatial development of former voivodeship capitals in Poland. The paper discusses the following issues: 1) effect of expansion of administrative boundaries on changes in the functional-spatial structure; 2) stimulants and destimulants of spatial development; 3) shaping the spatial structure in reference to the historical development of cities and provisions of strategic-planning documents; 4) functional urban areas; 5) directions of spatial development of the analysed cities in the future. They correspond with the detailed objectives. The contribution of this paper is twofold. In the implementation aspect, it presents the effect of the political transformation, administrative-territorial reforms, and conducted spatial policy on the development of cities constituting voivodeship capitals until 1998, i.e. Krosno, Przemyśl, and Tarnobrzeg, currently located in the Carpathian Voivodeship. In the cognitive aspect, it presents models of spatial development of these cities.