Głusi w labiryncie prawa. Sytuacja prawna głuchoniemych w polskim systemie prawnym w obszarze prawa spadkowego

Wykluczenie prawne (ekskluzja prawna) nie jest cechą czy zdarzeniem samoistnym, nieuwarunkowanym, lecz jest cechą kontekstową. Kontekstem tym jest jakieś prawne postanowienie normatywne zawarte w akcie prawnym (faktycznym lub nietrafnie domniemanym) oraz konkretna sytuacja dyskryminująca, w jakiej znajdują się w wyniku tego postanowienia adresaci owego aktu prawnego. Samo prawo może mieć charakter wykluczający, a przyjęty system definiowania prawa tworzy sytuację ekskluzji. Osoby głuche były marginalizowane i wyłączane z życia społecznego od starożytności po dzień dzisiejszy. Mimo że akty powszechnego (uniwersalnego) prawa międzynarodowego publicznego oraz akty europejskich systemów regionalnych (unijnego i Rady Europy) starają się otoczyć niepełnosprawnych, w tym także głuchych, to jednak w systemie prawa polskiego istnieją dyskryminujące ich przepisy. Celem pracy była analiza przepisów prawa spadkowego uniemożliwiających głuchym bycie świadkami testamentu przeprowadzona na podstawie orzecznictwa i poglądów doktryny. W zakresie analizy tekstów normatywnych niezbędne okazało się zastosowanie całej palety metod prawniczych, wśród nich metody egzegezy tekstu prawnego i prawniczego według wskazań koncepcji derywacyjnej, czemu towarzyszyła analiza lingwistyczna, zarówno w ujęciu topiczno-retorycznym, jak i proceduralnym. Konieczne było odniesienie się do hermeneutyki prawniczej jako metody wyjaśniania tekstu. Wykorzystano także metodę leksykalną oraz w mniejszym stopniu metodę porównawczą, pozwalającą na eksplanację głębokich aksjologicznych źródeł systemu prawnego. Pomocną okazywała się także analiza instytucjonalno-prawną oraz metoda historyczno-prawna. W treści rozważań skonstatowano, że wypracowana w judykaturze i w dużej mierze aprobowana przez doktrynę linia orzecznicza zmierzała wyraźnie w kierunku zliberalizowania zakazów sformułowanych w treści art. 956 k.c., natomiast normatywny zakaz sporządzania testamentów allograficznych nie mógł zostać złagodzony. Istniejące w polskim prawie spadkowym rozwiązania zdają się być mocno zakorzenione w sięgającej jeszcze czasów rzymskich tradycji. Utrzymywanie ich w obowiązującym prawie nie jest wynikiem chęci dyskryminacji głuchych, lecz zdaje się wynikać z dążenia do zapewnienia pewności obrotu.

Legal exclusion is not an intrinsic, unconditioned feature or event but a contextual issue. This context is given by a legal normative provision contained in a legal act (actual or incorrectly presumed) and the specific discriminatory situation in which the addressees of that legal act find themselves as a result of that provision. The law itself can be exclusionary, and the accepted system of defining the law creates a situation of exclusion. Deaf people have been marginalised and excluded from social life since the ancient times. Although acts of universal public international law and acts of European regional systems (EU and Council of Europe) try to protect the disabled, including the deaf, the Polish legal system does have discriminatory regulations. These are provisions of inheritance law that exclude the deaf from being witnesses to a will. The article analyses these situations by looking at judicial decisions and opinions of legal commentators. It is concluded that the line of jurisprudence developed in the judicature and largely approved by legal scholars is heading in the direction of liberalising the prohibitions formulated in Article 956 of the Civil Code. At the same time, the normative prohibition of making allographic wills cannot be mitigated. These solutions existing in the Polish inheritance law seem to be firmly rooted in the tradition dating back to Roman times. Maintaining them in the current law is not a result of a desire to discriminate against the deaf but seems to stem from a desire to ensure certainty of legal transactions.