Barbarzyństwo – dystopia w działaniu

This is the corrected version of the retracted article under the same title, which was published with the following DOI: https://doi.org/10.11649/slh.2817. In this article, I argue that dystopia also has an ambivalently “active” function in Bauman’s sociology. Across his work, as a counter-image to the “active utopia” of socialism, the traces of the “active dystopia” can be tracked, defined as a pointed elucidation of the possibilities for barbarism latent within the present, the clearest expression of which is presented in Modernity and the Holocaust (1989). The article proceeds roughly in three steps. Firstly, I revisit the arguments in Bauman’s foundational cultural and critical sociology that developed alongside his revisionist reading of Marxism in the 1960s and 1970s, on epistemologies of the future, common sense and the limitations of the predictive ambitions of social science. Then, I develop a particular focus on an unpublished, though essential, typescript entitled “Is the Science of the Possible Possible?”, suggesting that it is usefully read in terms of the emphasis on possibility and potentiality in Modernity and the Holocaust. Throughout these sections, I intersperse a reading of Modernity and the Holocaust in the light of this foundational work, presenting it as an exemplary form of critical sociology as active dystopia, which elucidates the possibility for barbarism residing within modern societies. Finally, I consider how his thinking situates him in a lineage of critical thought animated by the “active dystopia”, arguing that what is often mistaken for gloominess and pessimism is, in fact, a crucial resource for sociology in its speculative imagination of possible futures.

To jest poprawiona wersja wycofanego artykułu o takim samym tytule, który był opublikowany z numerem DOI:  https://doi.org/10.11649/slh.2817. W niniejszym artykule ukazuję, że w socjologii Zygmunta Baumana dystopii przypisana jest również ambiwalentnie „aktywna” funkcja. W pismach Baumana ślady „dystopii w działaniu” pojawiają się jako przeciwobraz „utopii w działaniu” socjalizmu, służący „naświetleniu tkwiących w teraźniejszości możliwości barbarzyństwa”, czemu najbardziej dobitny wyraz daje Nowoczesność i Zagłada (2009; wyd. oryginalne Modernity and the Holocaust, 1989). Mój wywód przebiega w trzech etapach. Najpierw sięgam do dociekań Baumana na temat epistemologii przyszłości, zdrowego rozsądku i ograniczeń predyktywnych aspiracji nauk społecznych ujętych w jego wczesnej socjologii kulturowej i krytycznej, którą uprawiał równolegle z rewizjonistycznym odczytaniem marksizmu w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku. W następnym kroku koncentruję się zwłaszcza na nieopublikowanym, acz istotnym, maszynopisie zatytułowanym Is the Science of the Possible Possible? [Czy możliwa jest nauka o tym, co możliwe], wskazując przy tym, że rzuca on interesujące światło na kategorie możliwości i potencjalności eksponowane przez Baumana w Nowoczesności i Zagładzie. W tych częściach odczytuję Nowoczesność i Zagładę przez pryzmat wyżej wspomnianej, kluczowej w moim mniemaniu pozycji, przedstawiając ją jako wzorcowy przykład socjologii krytycznej w postaci „dystopii w działaniu”, która naświetla możliwości barbarzyństwa kryjące się w nowoczesnych społeczeństwach. W części końcowej rozpatruję, jak rozważania Baumana sytuują go w tradycji myśli krytycznej, której siłą napędową jest „dystopia w działaniu”, i dowodzę, że to, co często błędnie brane jest za posępność i pesymizm, jest w rzeczy samej kluczowym zasobem socjologii w jej spekulatywnych wizjach możliwych przyszłości.