„Dziwaczna sekta” w oczach habsburskich dyplomatów. Przyczynek do historii mariawityzmu w latach 1906–1914

W 1906 r. dyplomaci habsburscy w Warszawie z uwagą obserwowali narodziny ruchu religijnego mariawitów. Ich zdaniem rozłam w Kościele rzymskokatolickim i powstanie Niezależnego Starokatolickiego Kościoła Mariawitów stanowiły zagrożenie dla jedności mariawitów. W raportach konsulowie określali mariawitów mianem „dziwacznej sekty” lub „fałszywie nauczającej”. Zarazem faworyzowali hierarchię rzymskokatolicką. Z drugiej strony władze rosyjskie na różne sposoby (np. wydając zezwolenia na budowę świątyń czy udzielając przywódcom mariawitów audiencji u cara) wspierały nowo powstały Kościół. W ten sposób liczyli na pogłębienie podziałów w społeczeństwie polskim. Ale już w 1907 r. można było zaobserwować gwałtowny spadek dynamiki rozwoju mariawitów i liczby członków nowego Kościoła. Spadek ten został odnotowany z satysfakcją przez konsulów, a z rozczarowaniem przez Rosjan. Zainteresowanie konsulów mariawitami wynikało po części z ich obawy o rozprzestrzenienie się tego ruchu wśród biedoty chłopskiej w Galicji.

Habsburg diplomats in Warsaw watched closely the birth of Mariavite religious movement in Russian-Poland in 1906. In their opinion the split within the dominant Roman-Catholic Church and the establishment of the Independent Old Catholic Church of Mariavite posed a threat to the unity of the Polish nation. Consuls, in their reports, labeled Mariavites as a “bizarre sect” or “false teaching”. The consuls despite their conflict with the Roman Catholic hierarchy unambiguously favored the latter. On the other hand, the Russian authorities in different ways (for example by giving permissions for erecting new churches or granting Mariavite leaders audiences with the tsar) supported a newly established church. In doing so they hoped it would deepen divisions among Polish society. But already in 1907 one could observe the sharp decline in the dynamics of Mariavites and the number of members of the new church. This decline was noted with satisfaction by the consuls and with disappointment by the Russians. The consuls’ interest in Mariavites came partly from their anxiety of a possible spread of the movement among the poor peasants in Austrian-Poland.