Leczenie i usprawnianie osób chorych, niepełnosprawnych, niesamodzielnych lub niedostosowanych społecznie może być farmakologiczne i (lub) bezlekowe tj. za pomocą terapii zajęciowej. Prowadzenie zajęć terapeutycznych przekłada się na ograniczenie negatywnych postaw i zachowań społecznych, zmniejszenie stopnia kalectwa i liczby osób niezdolnych do pracy oraz przyspiesza ich powrót do zdrowia i aktywności społecznej, w tym zawodowej. Podnosi sprawność zatrudnionych, inaczej wydajność pracy, co jest ważne nie tylko z punktu widzenia jednostki ludzkiej, lecz także gospodarki. Terapia zajęciowa wywodzi się od słów: grec. therapeuéin – opiekować się kimś, troszczyć się o kogoś oraz leczyć i ang. therapy – postępowanie lecznicze wpływające na samopoczucie jako jeden ze wskaźników zdrowia bez użycia środków farmakologicznych lub ingerencji chirurgicznej wobec osób, które źle się czują pod względem fizycznym, psychicznym i są niedostosowane (nieprzystosowane) społecznie. To specjalistyczne i zorganizowane działania i czynności, prowadzone przez terapeutę zajęciowego mają na celu osiągnięcie pełnej sprawności fizycznej, psychicznej i społecznej oraz ogólnej aktywności, zadowolenia, satysfakcji oraz radości z życia. Dotyczy ona stosowania różnego rodzaju zajęć opartych na pracy fizycznej i wysiłku intelektualnym jako elementów leczenia i usprawniania organicznego (fizycznego, biologicznego), psychicznego i społecznego, a także zapobieganie bezczynności i nudzie przez zachęcanie do aktywności oraz umożliwienie korzystnego, aktywnego i przyjemnego spędzenia czasu wolnego. Zajęcia tego typu powinny być dostosowane do zainteresowań, możliwości, wieku i potrzeb osoby podopiecznej. Pojęcie terapii zajęciowej jest szersze w stosunku do rewalidacji i resocjalizacji. Wcześniej terapia zajęciowa była stosowana w lecznictwie psychiatrycznym. Obecnie stanowi ona jeden z działów rehabilitacji leczniczej w szpitalach, sanatoriach, prewentoriach i ośrodkach rehabilitacyjnych. Prowadzi się ją w różnych formach, przy zastosowaniu określonych metod, technik i środków w domach pomocy społecznej, warsztatach terapii zajęciowej, dziennych domach pobytu osób niepełnosprawnych, w żłobkach i przedszkolach, dziennych oddziałach psychiatrycznych, oddziałach odwykowych w zakresie terapii uzależnień, domach opieki osób starszych, klubach seniora, domach dziecka, środowiskowych świetlicach socjoterapeutycznych, zakładach opieki leczniczej, szkolnych ośrodkach wychowawczych i szkolnych gabinetach terapii pedagogicznej oraz w hospicjach. Jak dotąd przedmiotem zainteresowania są głównie osoby chore, niepełnosprawne i niesamodzielne, które dzięki terapii zajęciowej usprawnia się pod względem fizycznym i psychicznym oraz stwarza się im możliwości dostosowania społecznego, powrotu do pracy zawodowej lub wyboru zawodu. Zbyt mało uwagi poświęca się usprawnianiu ludzi zdrowych, w tym sportowców oraz osób z „wypaleniem zawodowym” np. nauczycieli, menedżerów i robotników, a także jednostek silnie znerwicowanych wśród takich grup zawodowych jak policjanci, strażacy, ratownicy wodni i medyczni czy pracownicy służby więziennej.
Należy zauważyć, że terapię zajęciową można również realizować w obrębie turystyki zdrowotnej na wsi. Wypoczynek w ciszy, spokoju i w naturalnym otoczeniu człowieka, połączony z uszlachetnianiem zdrowia przez terapię zajęciową może stanowić innowacyjną ofertę pobytu w środowisku wiejskim. Obecnie jest on oparty na zasadach 3S (słońce, morze, piasek), wzbogacony o inne wartości i atrakcje w postaci 3E (rozrywka, przeżywanie i emocje, a także kształcenie, wychowanie i opieka). W programie pobytowym brakuje aspektów zdrowotnych, poprawy zdrowia podczas choroby, rekonwalescencji, niepełnosprawności lub niesamodzielności oraz podnoszenia sprawności organizmu osoby zdrowej. Leczenie i usprawnianie ludzi w obiektach turystycznych na wsi może odbywać się miedzy innymi podczas turnusów rehabilitacyjnych.
Terapia zajęciowa wykorzystuje różne metody i odpowiadające im techniki terapeutyczne. Jej rozwój i innowacyjny charakter oraz sprawność, skuteczność i popularność działań terapeutycznych jest możliwy dzięki kreatywności (pomysłowości) i przedsiębiorczości ergoterapii i kulturoterapii. Ich analiza była przedmiotem konferencji naukowo- praktycznej. Ergoterapia - (z grec. ergo oznacza czynie, robię) to metoda terapii zajęciowej przez pracę fizyczną (prace ręczne)i umysłową (intelektualną), wykorzystująca na bazie zasad ergonomii różnego rodzaju zajęcia i czynności manualne (zajęcia praktyczno-techniczne, majsterkowanie) oraz usprawniania umysłowego (intelektualnego, psychicznego) w toku pracy jako środka terapeutycznego w zorganizowanych różnego rodzaju pracowniach lub w terenie. Z kolei kulturoterapia pochodzi od łacińskiego słowa „cultura” - co oznacza uprawa roli. Cyceron przyjął określenie „cultura animi” - uprawa umysłu. W tej metodzie wykorzystuje się do celów leczniczych terapeutyczne formy artystyczne (plastyczne, muzyczne, literackie i teatralne) oraz idee i wytwory kultury w celu symbolicznego wyrażania trudnych przeżyć, doświadczeń i stanów emocjonalnych w warunkach bezpiecznych. Głównym zadaniem terapeuty jest oderwanie myśli podopiecznego od trosk i zmartwień, które stanowią istotę wszelkich dolegliwości. Biorąc pod uwagę integralne powiązania duszy i ciała człowieka w relacjach ze środowiskiem przyrodniczo-kulturowym trzeba organizować różnego rodzaju innowacyjne, nowatorskie i ciekawe zajęcia, oparte na pracy fizycznej i intelektualnej, które wyzwolą emocje oraz będą lekarstwem i siłą przezwyciężającą cielesny ból, nostalgię, a także niepokój wewnętrzny.
