Problemy z „nadwyżką wiedzy” w diagnozie prowadzonej z bliskiej perspektywy

W wielu koncepcjach nauczycielskiego profesjonalizmu podkreśla się rolę kompetencji diagnostycznych w odpowiedzialnym projektowaniu procesu kształcenia. Jednocześnie diagnozowanie prowadzone z bliskiej perspektywy poznawczej nieuchronnie obarczone jest nie tylko subiektywizmem, ale też schematycznością oraz pewną niestabilnością indywidualnych sądów nauczyciela. Przyjmuje się, że podniesieniu trafności edukacyjnego badania diagnostycznego służy zastosowanie metodologicznej triangulacji, która umożliwia uzyskanie swoistej „nadwyżki wiedzy”, pozwalającej nadać zgromadzonym wynikom sens wykraczający poza doraźne decyzje dydaktyczne. W niniejszym tekście analizuję różne aspekty nieformalnych diagnoz, w których zastosowano strategię triangulacji, ujawniając problemy stojące na drodze do zgromadzenia w nich wiedzy o większym potencjale niż prosta suma różnych danych uzyskanych różnymi metodami. Wśród nich najbardziej znaczące są różne rodzaje redukcji o złożonej etiologii, które prowadzą do uzyskania nieproblematycznego i spójnego obrazu codzienności edukacyjnej. Z analiz wynika też, że o możliwości osiągnięcia lub tylko poszukiwania „nadwyżki wiedzy” decyduje osobiste zainteresowanie diagnosty światem szkoły, zaliczane przez psychologów do poznawczych mechanizmów motywacyjnych. Podjęte przeze mnie rozważania obejmują metodologiczny, pragmatyczny i refleksyjny wymiar diagnozowania edukacyjnego, dlatego z jednej strony ujawniają rolę ciekawości diagnosty oraz teorii pedagogicznej w poznawaniu i intepretowaniu sytuacji szkolnych, a z drugiej – dostarczają empirycznych danych do namysłu nad sformułowaną przez M. Czerepaniak-Walczak koncepcją praktyki typu praxis w kształceniu nauczycieli.

In many theories on teacher professionalism the role of diagnostic competencies for the responsible construction of the educational process is emphasised. On the other hand, if conducted from a close cognitive perspective, the diagnosing is inevitably burdened not only with subjectivism but also with the schematic character and certain instability of the teacher’s judgments. It is assumed that the validity of diagnostic tools is supported by employing methodological triangulation making it possible to arrive at something of “a surplus of knowledge” and to grant the collected results a meaning that goes beyond short-term instructional decisions. In this text I analyse various aspects of informal diagnoses, in which the triangulation strategy was applied, thus unravelling issues that hinder the collection of knowledge of a potential greater than just the sum of various data obtained through different methods. Among them, the most significant are different forms of reduction of complex aetiology leading to a non-problematic and coherent picture of educational reality. What also results from the analyses is the fact that the possibility of achieving or only seeking “the surplus of knowledge” is determined by a diagnostician’s personal interest in the school world, put by psychologists among cognitive motivation mechanisms. The undertaken reflections cover the methodological, pragmatic and reflexive dimensions of educational diagnosis, and this is why, on the one hand, they reveal the role of the diagnostician’s curiosity and pedagogical theory in recognising and interpreting school situations, and, on the other hand, they provide empirical data for rumination on the concept of praxis in teacher education as formulated by M. Czerepaniak-Walczak.