Humanistyczne wyzwania (nie)zrównoważenia procesów i praktyk społecznych (panorama tropów dwoistości / dual-process theory)

Tekst zajmuje się współczesnym sporem w humanistyce o „metawzorce”. Składa się, poza wstępem, z siedmiu bloków rozważań. Po pierwsze, autor określa i zgłasza sprzeciw wobec dominujących wizji strategii poznawczej w humanistyce współczesnej, jako ułomnych wobec złożoności zjawisk i procesów. Po drugie, są nazwane i zakwestionowane jako iluzje przekonania dotyczące doskonałości w dominujących trybach instytucjonalizacji nauki. Po trzecie, omówione zostają przykłady narastania złożoności zjawisk jako wyzwania humanistycznego. Po czwarte, mówi się o pojęciu podwójnych (dual) (dwoistych) procesów w kulturze i praktyce społecznej. Piąty człon rozważań stanowi ilustrację problematyki powracającego niezrównoważenia w strukturze takich procesów i praktyk, akcentując także wagę podejścia ekologicznego z jego nowym pojmowaniem w humanistyce. Szósta część tekstu omawia napięcia między instytucjonalizacją i intelektualizacją dyskursu, w trosce o ich zespalanie w jeden proces. Wreszcie po siódme, zamiast zakończenia autor czyni akcenty w formie posłania dla przyszłości w postulowanej strategii rozwoju i samokształcenia.

The article discusses the contemporary conflict over “meta-patterns” in the humanities. Aside from the introduction, it consists of seven sections. First, the author presents and objects to the dominant visions of cognitive strategies in contemporary humanities, which are defective when analyzing the complexity of phenomena and processes. Secondly, they are named and questioned as illusions about excellence in the dominant modes of the institutionalization of science. Thirdly, the author discusses examples pertaining to the increasing complexity of phenomena as a humanistic challenge. Fourthly, he refers to the concept of dual processes in culture and social practice. The fifth section illustrates the recurring problem of imbalance in the structure of such processes and practices, also highlighting the importance of an ecological approach, together with its new understanding of the humanities. The sixth section of the article examines the tension between the institutionalization and the intellectualization of discourse, for the sake of uniting them into one process. Finally, instead of a conclusion, in the seventh part the author offers some emphasis in the form of a message for the future in the postulated strategy of development and self-education.