Celem artykułu jest przedstawienie gramatyk języka niemieckiego stosowanych w galicyjskich szkołach średnich w drugiej połowie XIX wieku. Na podstawie materiałów bibliograficznych i źródłowych ustalono, że w użyciu były gramatyki Janoty (1854, w wersji skróconej 1868, 1870, 1874 i 1875), Rebena (1870, 1871, późniejsze wydania przy współudziale Poppera 1874, 1876, 1878 i Germana 1882), Molina (1882 i 1886) oraz Petelenza (1890, 1898). Z wyjątkiem pracy Janoty wszystkie pozostałe ukazały się już po uzyskaniu autonomii w 1867 roku, co było związane ze zmianą austriackiej polityki szkolnej wobec Galicji. Od połowy lat 80. słabnie działalność redakcyjna i wydawnicza autorów gramatyk. Do szkół weszły nowe metody nauczania języka niemieckiego (1892), które wyznaczyły gramatyce drugoplanowe miejsce.
Ze wstępów do wymienionych gramatyk, licznych recenzji i polemik wynika, że część autorów (Janota, Molin) stawiała sobie za cel stworzenie podręczników oryginalnych, o charakterze porównawczym i dostosowanych do potrzeb polskich uczniów. Jednak w ich pracach widoczny jest silny wpływ gramatykografii niemieckiej. Branie za wzór gramatyk pisanych z myślą o rodzimym użytkowniku języka lub ich tłumaczenie (Reben) odwracało uwagę polskich autorów od kwestii metodycznych jak np. progresja materiału, selekcja zagadnień gramatycznych (wszystkie traktowano jako jednakowo ważne) czy formy ćwiczeń utrwalających materiał.
Analizowane podręczniki są typowe dla syntetyczno-dedukcyjnego nauczania gramatyki. Wykazują zbieżność w układzie materiału (fonetyka, morfologia, składnia i metryka) oraz doborze treści, generowaną przez austriackie plany nauczania. Pod względem metodycznym można stwierdzić na podstawie przykładowej analizy opisu funkcji i użycia rodzajnika, że posługiwano się schematem: definicja – paradygmaty odmiany – zasady stosowania – ćwiczenia. Mimo wspólnego wzoru gramatyki różnią się jednak co do sposobu wyboru i prezentacji reguł używania rodzajnika.
A purpose of the article is to present German grammar books used in Galicia secondary schools in the second half of the 19th century. Based on bibliographic and source materials it has been established that Janota’s grammar books were in use (1854, in a shortened version 1868, 1870, 1874 and 1875), Reben’s (1870, 1871,later issues together with Popper 1874, 1876, 1878 and German 1882),Molin (1882 and 1886) as well as Petelenz (1890, 1898). Except Janota’s work, all the others were published already after gaining autonomy in 1867, which was connected with a change of the Austrian educational policy towards Galicia. Since the mid 1880s, editorial and publishing activity of the grammar books’ authors decreased. New methods of German language teaching were introduced to schools (1892), which designated a secondary place to grammar.
It results from the introductions to the above listed grammar books, numerous reviews and polemics that some authors (Janota, Molin) aimed at creating original handbooks that were comparative in nature and adapted to the needs of Polish learners. Nonetheless, a strong influence of German grammaticography is apparent in their works. Following the model of grammar books that were written for a native language user or their translation (Reben) distracted attention of Polish authors from methodological issues such as, e.g., material progress, a selection of grammar problems (all were treated as equally important) or forms of tasks consolidating learning material.
The analyzed handbooks are typical of synthetic-deductive grammar teaching. They show concurrence in the material structure (phonetics, morphology, syntax and metrics) as well as the content selection generated by Austrian school curricula. With regard to methodology, it can be said based on an exemplary manner of the article description that the following scheme was applied: a definition – declination patterns – usage rules – tasks. Despite the common pattern, the grammar books differ as far as a way of choosing and presenting the rules of the article use is concerned.
