Zagadka społeczeństwa terapeutycznego: historia, konteksty, praktyka

Niniejszy artykuł jest próbą kontekstowej prezentacji i krytycznej analizy społeczeństwa terapeutycznego. Bazując na trzech zastrzeżeniach związanych z pracą Katie Wright, prezentuję zwięzłą historię idei społeczeństwa terapeutycznego w perspektywie zmian społecznych i kulturowych, począwszy od drugiej połowy lat 60., oraz przemian w obszarze zdrowia publicznego i polityki zdrowotnej. Główni teoretycy „zwrotu terapeutycznego”, Thomas Szasz, Philip Rieff i James L. Nolan, których prace stanowią główną inspirację dla Wright, postrzegają społeczeństwo terapeutyczne jako niepokojące zjawisko nierozerwalnie związane z kondycją amerykańskiej psychiatrii początków drugiej połowy XX wieku. W niniejszym artykule proponuję odmienne podejście od dominującego kanonu interpretacji, dlatego w drugiej części przedstawiam analizę fenomenu Prozacu, symptomatyczną dla zjawiska społeczeństwa terapeutycznego. Następnie, badając kontekst omawianego zjawiska, przywołuję koncepcję healthismu Roberta Crawforda. W czwartej części koncentruję się na problemie pozytywnej interpretacji społeczeństwa terapeutycznego w perspektywie koncepcji Health-in-All-Policies, stanowiącej udaną próbę redefinicji społecznego znaczenia zdrowia. W ostatniej części prezentuję Strategię walki z rakiem w Polsce 2015‒2024 jako przykład pozytywnej interpretacji społeczeństwa terapeutycznego, której podstawowy sens zasadza się na solidarności pomiędzy światem zdrowych a mniejszością ludzi chorych. 

 The article is an attempt to contextual presentation and critical analysis of the idea, as well as phenomenon of the therapeutic society. Starting from three methodological reservations with respect to Katie Wright’s (2010) comprehensive study, I try to show a brief history of the therapeutic society in the perspective of social and cultural change since the late 60s. The well-known theoreticians of “therapeutic shift”, Thomas Szasz, Philip Rieff, and James L. Nolan Jr., see the therapeutic society as an alarming phenomenon deeply related to American psychiatry and psycho-politics of 60s and 70s. In this paper, I try to present another approach. First part is devoted to the analysis of the transformation of contemporary therapeutic and medical culture. In the second part, commenting Peter D. Kramer’s Listening to Prozac, I trace the origins, as well as crucial symptoms of the therapeutic society. In next part, I focus on the Robert Crawford’s idea of healthism that I see as a parallel phenomenon to the therapeutic society. Then, according to the idea of Health in All Policies, I consider the possibilities of positive and more integrative interpretation of the therapeutic society. In the final part, I present and comment the crucial element of this paper. Based on the political reading, I present The Polish Cancer Control Strategy 2014- 2024 as a new form of therapeutic society primarily focused on solidarity between healthy majority and sick minority.