„Plaga Justyniana” jako „dzieło Boga” w relacji Prokopiusza z Cezarei

Dzisiaj słowa: choroba zakaźna, zaraza, plaga, epidemia, pandemia budzą strach i przerażenie. Nie inaczej było w przeszłości. Celem niniejszej pracy jest spojrzenie na „plagę Justyniana”, nękającą świat w VI wieku, oczami Prokopiusza z Cezarei. Bizantyjski historyk w roku 542 przebywał w Konstantynopolu, gdzie dżuma pochłonęła tysiące ofiar. Prokopiusz, wzorując się prawdopodobnie na Tukidydesie, opisał przyczyny, przebieg oraz skutki zarazy, zbierającej śmiertelne żniwo za czasów panowania Justyniana. Historyk odniósł się również do cesarza i jego działań w walce ze skutkami choroby. Dalsze badania pozwoliły odpowiedzieć na pytanie, czy Prokopiusz postrzegał tę chorobę racjonalnie, czy metafizycznie; czy uważał (jak Hippokrates), że jest ona skutkiem zaistnienia czynników naturalnych, czy raczej jawi mu się jako „dzieło Boga”. Z uwagi na tytuł artykułu celowo pominięto inne relacje na temat epidemii z VI wieku, pochodzące m.in. od Agatiasza, Ewagriusza Scholastyka, Jana z Efezu oraz Grzegorza z Tours i Pawła Diakona.

Today, the words infectious disease, plague, epidemic and pandemic inspire fear and terror. It was not different in the past. The purpose of this work is to look at the “plague of Justinian” that plagued the world in the 6th century through the eyes of Procopius of Caesarea. The Byzantine historian was in Constantinople in 542, where the plague claimed thousands of lives. Procopius, probably following the example of Thucydides, described the causes, course and effects of the plague that took a deadly toll during the reign of Justinian. The historian also referred to the emperor and his actions in the fight against the effects of the disease. Further research allowed to answer the question whether Procopius perceived this disease rationally or metaphysically; whether he believed (like Hippocrates) that it was the result of natural factors, or was it “God’s work”? Due to the title of the article, other reports on the epidemic from the 6th century, such as from Agathias, Evargius Scholastica, John of Ephesus and Gregory of Tours and Paul the Deacon.