Obraz Chin w eurazjatyckim projekcie Borisa Pilniaka: od wyobrażonego do dokumentarnego

Artykuł omawia sposób przedstawiania i opisywania Chin w dziełach Borisa Pilniaka. Autor stawia tezę, iż twórczość fikcyjna i dzienniki podróżne Pilniaka reprezentują dwa podejścia w literackiej reprezentacji Chin: wyobrażone [imaginary] i dokumentarne [documentary]. Elementem łączącym owe podejścia jest fundamentalna dla pisarza wizja eurazjatycka, którą z jednej strony można postrzegać jako dziedzictwo uniwersalistycznej postawy rosyjskiej tradycji modernistycznej, a z drugiej jako odpowiedź na kryzys tożsamości narodowej, który wyrasta z ówczesnych realiów geopolitycznych. Wyobrażenia Pilniaka na temat Chin miały charakter produktu ubocznego wyobraźni poetyckiej w dziełach napisanych przed 1922 rokiem. Tam kontynuowany był palimpsestowy proces wpisywania mitu chińskiego w rosyjskie środowisko literackie, co przekładało się na utrwalenie pojęciowej internalizacji „Chin” w kształtującej się po swojemu Rosji. Przykładem jest obraz „Kitaj-gorodu” w powieści Nagi rok, który generował różne symboliczne znaczenia Chin. Od roku 1922 wariacje narracyjnej scenerii w prozie Pilniaka odzwierciedlały wpływ ówczesnych wydarzeń na obsesyjne myśli autora dotyczące historycznego związku Rosji i Azji. Wielkie znaczenie dla Pilniaka miała jego wyprawa do Chin w 1926 roku, której rezultatem jest Kitajskij dniewnik (Dziennik chiński). Państwo chińskie staje się tam punktem odniesienia rosyjskiej autorefleksji, socjopolitycznych i ideologicznych wahań. Łącząc wyobrażenie historii z komentarzem na temat rzeczywistości, Pilniak, w różnych sposobach przedstawiania Chin, pragnął zobrazować zmieniającą się tożsamość Rosji, zarówno z jej mitologizowanej przeszłości, jak z i uwydatnionej teraźniejszości.

This paper discusses the imagination and description of China in the works of Boris Pilnyak. It proposes that Pilnyak’s fictions and travelogues demonstrate two approaches to the literary representation of China: the imaginary and the documentary. What unifies these two approaches is the underlying Eurasianist vision of the author, which may be seen as a heritage of the universalist stance of Russian modernist tradition, on the one hand, and as a response to the national identity crisis that arose from the contemporary geopolitical circumstances on the other. The imagery of China served largely as a product of poetic imagination in Pilnyak’s works written before 1922, where it continued the palimpsestic inscription of the myth of China in the Russian literary milieu, perpetuating the conceptual internalization of “China” in the self–fashioning of Russia. An example of this is the image of “Kitai–gorod” in his novel The Naked Year, which generated different symbolic meanings of China. From 1922 on, the variations of narrative settings in Pilnyak’s prose reflected the impact of contemporary events in China on his ruminations on the historical relationship of Russia and Asia. Of seminal significance was his excursion to China in 1926, the product of which became The Chinese Diary, in which China figured as a point of reference for Russia in its self–reflection on socio–political and ideological fluctuations. Combining imagination of history and commentary on reality, Pilnyak’s various conceptions of China served to illuminate the shifting identity of Russia from both the mythologized past and the highlighted present.