Geometrical models of stellar vaults

This work contains the overview of geometrical models of the gothic vaults, with special consideration of stellar vaults. Consecutive development forms are presented, beginning with the easiest three-arms through four-arms, and than six-arms, eight-arm stars and finally complex stellar-network vaults. Examples are illustrated by the asymmetric vaults and vaults with and without diagonal ribs. Vaults which appeared at the end of Gothic, and were the heralds of Renaissance, are also presented (crystal and curvilinear vaults).

W Polsce występuje duża liczba zabytkowych obiektów zawierających sklepienia gotyckie (gwiaździste) o bardzo zróżnicowanej budowie geometrycznej. Ich niedostępność, trudności w dokonaniu pomiarów, brak precyzyjnych planów są powodem wysuwania różnych hipotez co do ich rzeczywistego kształtu geometrycznego. W nielicznych obiektach sporządzono dokładną, fotogrametryczną inwentaryzację sklepień. Ze względu na wysoki koszt pomiarów brak takich badań dla większości polskich zabytków. Zazwyczaj budowę sklepień dokumentują rzuty, ewentualnie przekroje, zdjęcia lub materiały ikonograficzne. Jednak sam rzut nie daje pełnej informacji o budowie sklepienia. Bowiem ten sam rzut wzoru sklepienia może mieć inne rozwiązanie przestrzenne. Może on oznaczać sklepienie z żebrami (gwiaździsto-żebrowe) jak i bez żeber (kryształowe). Tam sam rodzaj sklepienia może występować zarówno w małych, kameralnych wnętrzach jak i monumentalnych; dopasowany do przęsła o różnych wymiarach i kształtach (kwadrat, prostokąt); występując osobno (np. w kaplicach) oraz w połączeniu z takimi samymi lub innymi odmianami sklepień. Rysunek gwiazdy zmieniał się i przekształcał. Początkowo były to gwiazdy czteroramienne, następnie sześcio-, ośmioramienne aż po wielopromienne przechodząc w sklepienia gwiaździsto-sieciowe. Zmieniała się rola samej gwiazdy w sklepieniu. Początkowo pełniła rolę centralną (wypełniała całe przęsło), stopniowo malejąc, aż do roli akcentu w sieci coraz bardziej rozdrobnionych podziałów (zagubiona, prawie niewidoczna).