Impediti Bishops of the Vilnius Diocese in the Russian Empire Period: A Case of Bishop Adam Stanisław Krasiński

Following the partition of the Polish-Lithuanian Commonwealth, the Vilnius diocese, together with the Samogitian diocese, found itself under the direct supervision of the Russian Empire. It was the intention of lay authorities that the Catholic Church should be governed according to the same principles as the Orthodox Church, which enjoyed the status of the national church in the Russian Empire. Disobedience frequently became a pretext to remove the disloyal hierarch from power over the diocese. This phenomenon became a real plague in the Vilnius diocese. Under the pretext of disloyalty, lay authorities prevented three bishops ordinary of the Vilnius diocese: Adam Stanisław Krasiński (1863), Karol Hryniewiecki (1885), Eduard von Ropp (1907) from performing their duties, exiling the hierarchs. Based on the literature of the subject and analysis of sources, the article presents the history of the removal of Bishop Krasiński from the episcopal throne. His stance during the January Uprising was a pretext to remove the bishop from the Vilnius diocese. The analysis led to the conclusion that Bishop Krasiński’s stance towards the uprising was in accordance with the statement of the Holy See. However, faced with the requirements of the Russian officials, he did not relent and refused to issue a public circular condemning the uprising. Bishop Krasiński was alien to servile obedience towards imperial authorities. The exile to Vyatka (called Kirov since 1934) in inland Russia was  he price he paid for his personal dignity and the dignity of his office of the bishop of the Roman Catholic diocese. Bishop Krasiński was released from his exile in 1883. However, the analysis does not confirm the currently prevalent view that he resigned from his office of his own initiative. It was determined that the idea of Krasiński’s letter to the Pope with the request to accept the bishop’s resignation from the office of the head of the Vilnius diocese originated in the Ministry of Internal Affairs in 1877. The Russian government adeptly used the case of the exiled bishop in their negotiations with the Holy See. The fate of the Vilnius bishop was sealed in one of the articles of a preliminary agreement from 1880 between the Russian Empire and the Holy See. Bishop Krasiński’s dismissal from the office of the head of the Vilnius diocese and his exile was in line with the policy of the Russian government towards the Roman Catholic Church.

W skutku rozbiorów Rzeczypospolitej diecezja wileńska razem ze żmudzkąokazała się pod bezpośrednią egidą władz Imperium Rosyjskiego. Władzom świeckim zależało na tym, żeby Kościół katolicki był rządzony na takich samych zasadach jak i Kościół prawosławny, który w Imperium Rosyjskim miał rangę Kościoła państwowego. Brak lojalności nieraz stawało się pretekstem do odsunięcia nielojalnego hierarchy od rządów diecezją. Zjawisko to stało się istną plagą w diecezji wileńskiej. Pod pretekstem braku lojalności władze świeckie przez zesłanie pozbawiły możliwości pełnienia swoich obowiązków trzech biskupów ordynariuszów diecezji wileńskiej: Adama Stanisława Krasińskiego (1863), Karola Hryniewieckiego (1885) i Eduarda von Roppa (1907). Na podstawie literatury przedmiotu i analizy źródeł została przedstawiona w artykule historia usunięcia z tronu biskupiego bpa Krasińskiego. Pretekstem do odsunięcia bpa Krasińskiego od kanonicznie zleconych rządów diecezją wileńską stała się jego postawa w czasie powstania styczniowego. Przeprowadzona analiza pozwala wnioskować, że bp Krasiński trzymał się pozycji nakreślonej wówczas przez Stolicą Apostolską wobec powstania. Wymaganiom urzędników imperialnych władz lokalnych jednak nie uległ i nie wydał okólnika do ludu potępiającego powstanie. Służalcza uległość wobec władz imperialnych była bp. Krasińskiemu obca. Za poczucie godności własnej i piastowanego urzędu pasterza diecezji Kościoła rzymskokatolickiego bp. Krasiński zapłacił zesłaniem w głąb Imperium Rosyjskiego, do Wiatki (od r. 1934 Kirow). Bp Krasiński został zwolniony z zesłania w 1883 r. Przeprowadzona analiza nie potwierdza dominującego jak dotąd w historiografii poglądu, że bp Krasiński zrzekł się urzędu biskupiego ze własnej inicjatywy. Ustalono, że idea listownego zwrócenia się bpa Krasińskiego do Ojca Świętego z prośbą o przyjęcie jego rezygnacji z rządów diecezją wileńską, powstała w ministerstwie spraw wewnętrznych Rosji w 1877 r. Rząd imperialny po mistrzowsku wykorzystał przypadek przebywającego na zesłaniu bpa Krasińskiego w czasie pertraktacji ze Stolicą Apostolską. Los biskupa wileńskiego został określony w jednym z artykułów wstępnej umowy z roku 1880 między Imperium Rosyjskim a Stolicą Apostolską. Pozbawienie bpa Krasińskiego mitry pasterza diecezji wileńskiej, jak i jego zesłanie, leżało w planach polityki rządu Imperium Rosyjskiego, prowadzonej względem Kościoła rzymskokatolickiego.