The Formula ‘Freedom of Religion or Belief’ in the Laboratory of the European Union

This article argues that more and better knowledge about the past and present of the formula ‘freedom of religion or belief’ is likely to result in a stronger consistency between the terminology and the concept, while being conducive to a richer national and international conversation on the protection and promotion of ‘religion or belief’ related rights and freedoms. In the first section (The emergence) the author maps the chronology and context of the emergence of the formula: while confirming the importance of the United Nations, it is emphasized that UN documents were not alone, and were not in isolation. In particular, the importance of the Conference, then Organisation for Security and Cooperation in Europe, and of a general international conversation, accelerated by the adoption in 1998 of the US International Religious Freedom Act, is underlined. In the second section (The features) the most significant features of the formula are identified, and it is suggested that those features should be taken as the reasons why in the last two decades the formula has proved successful at the UN and OSCE level, as well as in the context of the European Union, mainly in its external action. In the third section (The EU laboratory) the formula is mapped in the EU context and the EU framework is interpreted as a laboratory where the formula is received, challenged and reinvented in a variety of ways. In the fourth and final session (The translation) ten sets of questions are offered with respect to the linguistic and legal translation of the formula in EU Member States. If addressed, it is held, those questions might considerably improve knowledge on the formula in both its top-down and bottom-up dynamic unfolding, thus empowering scholars and actors engaged with combining the global power of the formula in English and its variations in different languages and cultures.

W artykule argumentuje się, że głębsza i lepsza wiedza na temat stosowanych w przeszłości i obecnie użyć formuły „wolność religii lub przekonań” może zaowocować większą spójnością pomiędzy stosowaną terminologią a odpowiadającymi jej ideami, przyczyniając się również do ubogacenia debaty prowadzonej na poziomie krajowym i międzynarodowym na temat ochrony i promocji praw i wolności odnoszących się do „religii lub przekonań”. W pierwszej części (The emergence – Geneza) Autor zarysowuje genezę i kontekst pierwszych zastosowań omawianej formuły. Potwierdzając znaczenie Narodów Zjednoczonych podkreśla, że związane z tym dokumenty powstałe w ramach Organizacji Narodów Zjednoczonych nie były ani jedynymi ani nie funkcjonowały w oderwaniu od innych. Akcentuje w szczególności rolę Konferencji (obecnie: Organizacji) Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie oraz znaczenie szerszej dyskusji na poziomie międzynarodowym, która nabrała przyspieszenia po roku 1988, kiedy to przyjęto amerykańską ustawę o wolności religijnej w stosunkach międzynarodowych (International Religious Freedom Act). W części drugiej (The features – Cechy) omówione są najważniejsze cechy tytułowej formuły. Zwraca się uwagę, że cechy te wyjaśniają sukces, który formuła ta odniosła na poziomie ONZ i OBWE oraz Unii Europejskiej (przede wszystkim w jej działaniach zewnętrznych). W części trzeciej (The EU laboratory – Laboratorium Unii Europejskiej) omawia się stosowanie określenia „wolność religii lub przekonań” w kontekście unijnym. Unia Europejska jest przy tym postrzegana jako laboratorium, w którym formułę tę przyjęto, poddano weryfikacji jej użyteczność i na różne sposoby przedefiniowano. W części czwartej i ostatniej (The Translation – Tłumaczenie) formułuje się dziesięć zestawów pytań dotyczących językowych i prawnych aspektów tłumaczenia omawianej formuły w państwach członkowskich UE. Autor twierdzi, że odpowiedź na nie może się znacząco przyczynić do lepszego zrozumienia omawianej formuły w dwojakim – oddolnym i odgórnym – ujęciu dynamicznym, dostarczając w ten sposób potrzebnych narzędzi naukowcom i innym osobom, których zadaniem jest połączenie globalnego potencjału tej formuły w języku angielskim z jej wariantami w różnych językach i kulturach.