Semantische Überflutung. Heiner Müllers "Herakles 5"

Die Untersuchung zeigt beispielhaft an dem Drama Herakles 5, welche dramaturgischen Strategien Heiner Müller im Umfeld der normativen und restriktiven Vorgaben der SED-Kulturpolitik einsetzt. Letztere werden weder missachtet noch befolgt, sondern zitiert. Müllers spezifische Zitatpraxis leitet dabei gezielt Polyvalenzen und Ambiguitäten in den Text ein und bewirkt so eine semantische Überflutung, die das Ideal eines positiven sozialistischen Arbeiterhelden erodiert. Herakles 5 zitiert darüber hinaus nicht nur die gesellschaftlichen Diskurse einer größeren Öffentlichkeit seines Entstehungsumfeldes, sondern auch Spezialdiskurse zu Theaterprogrammen und -spielweisen, wie zum Beispiel Brechts Durchrationalisierung des Mythos, und verweist damit auf sich selbst als Theater.

Na przykładzie dramatu Herakles 5 ukazano strategie dramaturgiczne Heinera Müllera w zakresie normatywnych oraz restryktywnych dyrektyw polityki kulturalnej SED. Dyrektyw tych się ani nie lekceważy ani przestrzega, je się cytuje. Charakterystyczna dla twórczości Müllera praktyka cytowania celowo wprowadza do tekstu wielowartościowość oraz wieloznaczność, osiągając przy tym semantyczną mnogość, która obala pozytywny ideał przodownika klasy robotniczej. Herakles 5 nie tylko cytuje społeczne dyskursy szerszej opinii publicznej, lecz również wyspecjalizowane dyskursy nawiązujące do programów teatralnych oraz sposobów odgrywania ról, jak na przykład Durchrationalisierung des Mythos Brechta, wskazując tym samym na siebie jako na teatr.  

In this paper Heiner Müller’s Drama Herakles 5 exemplifies the dramaturgical policies used by the author when facing the normative und restrictive SED cultural policy. These guidelines are neither failed nor followed – but cited. Müller’s specific citing practice is deliberately setting ambiguities and polyvalent meanings in motion, thus provoking a semantic overflow capable of undermining the positive ideal of a socialistic working class hero. Furthermore, Herakles 5 is not only citing the ongoing discourses of a broader public but also special discourses related to theatrical concepts and acting methods, such as for example Brecht’s Durchrationalisierung des Mythos, and by doing so refers to itself as theatre.