Monismus und/als Revolution. Die Monismuskritik in MARIE EUGENIE DELLE GRAZIES modernem Epos Robespierre (1894)

Naukowe i filozoficzne rewolucje często torują drogę dla zmian społecznych oraz politycznych. Pojęcie „monizmu” w Niemczech i w Austrii w ciągu ostatnich dekad dziewiętnastego wieku może być postrzegane jako dyskursywna oznaka takich zmian, zainspirowanych przez darwinizm i pozytywizm. Jednakże teorie, które utożsamiały się z monizmem, są nie tylko różnorodne, ale i często sprzeczne i niezgodne ze sobą, szczególnie odnośnie ich etycznych implikacji. Niniejszy artykuł przygląda się epickiemu wierszowi z 1894 roku, w którym wiedeńska poetka MARIE EUGENIE DELLE GRAZIE eksponuje, porównuje i krytykuje rozmaite monizmy. Artykuł proponuje interpretację owego wiersza, będącego przykładem, w jaki sposób DELLE GRAZIE rozumiała pojęcia literatury monistycznej. W podsumowaniu autor próbuje powiązać opisywaną przez DELLE GRAZIE Rewolucję Francuską z podobną świadomoscią rewolucyjną panującą w okresie przełomu wieków dziewiętnastego i dwudziestego.

Scientific and philosophical revolutions often pave the way for social and political change. The concept of “monism” in Germany and Austria in the last decades of the nineteenth century can be read as a discursive marker of such a paradigm shift, inspired by Darwinism and positivism. However, theories that identified as monism were not only diverse, but often contradictory and incompatible with one another, especially in regard to their ethical implications. This article examines the epic poem Robespierre published in 1894, in which the poetess, the Vienna-based MARIE EUGENIE DELLE GRAZIE, displays, confronts and criticises a variety of monisms. This article interprets the epic poem as an illustration of DELLE GRAZIE’S understanding of monistic literature and relates delle Grazie’s choice of setting – the French Revolution – to the consciousness of revolutionary change in eighteenth-century France and nineteenth-century Austria.

Wissenschaftliche und philosophische Revolutionen leiten oft soziale und politische Umbrüche ein. Der Begriff ‚Monismus‘– am Ende des 19. Jahrhunderts ein Modewort – kann als diskursiver Hinweis auf einen solchen, durch Darwinismus und Positivismus angeregten Paradigmenwechsel interpretiert werden. Trotzdem bleibt Monismus ein Nenner für unterschiedliche, gegensätzliche Theorien, die, insbesondere was ihre ethischen Konsequenzen betrifft, grundsätzlich unvereinbar sind. Im Zentrum dieses Aufsatzes steht das 1894 veröffentlichte Epos Robespierre, in dem die Wiener Dichterin MARIE EUGENIE DELLE GRAZIE verschiedene Monismen darstellt, einander gegenüberstellt und kritisiert. Das Epos wird als Beispiel von DELLE GRAZIES monistischem Literaturbegriff betrachtet. Zum Schluss wird versucht, ihre Themenwahl, die Französische Revolution, mit der Umbruchsstimmung um die Jahrhundertwende zu verknüpfen.