Czy grozi nam kryzys prawa? Rozważania na tle problemu tzw. roszczenia do słuszności

Za przejaw aktualności filozofii prawa Gustava Radbrucha uznaje się̨ zazwyczaj teoretyczne zainteresowanie i praktyczne zastosowanie jego poglądów na zagadnienia prawa haniebnego, ustawowego bezprawia odmowy jego stosowania przez organy władzy publicznej, w szczególności przez sądy, znane pod określeniem „formuły Radbrucha”. Główną tezą artykułu jest to, że można wskazać inne oprócz formuły Radbrucha elementy jego filozofii prawa, które zachowują aktualność́ i obecne są̨ w dzisiejszych dyskusjach dotyczących samego pojęcia prawa, jego obowiązywania oraz stosowania. Chodzi przede wszystkim o stanowiące podstawę myśli Radbrucha rozróżnienie pojęcia prawa (Rechtsbegriff) i idei prawa (Rechtsidee) oraz ich wzajemny stosunek. Rozwiązanie przyjęte w tym zakresie przez samego Radbrucha jest szeroko wykorzystywane w kręgu reprezentantów tzw. niepozytywistycznej koncepcji prawa, ale można mu przypisać́ także znaczenie bardziej ogólne, które przejawia się w problemie tzw. roszczenia do słuszności (Anspruch auf Richtigkeit). Roszczenie takie ma być́ elementem nie tylko samego prawa, ale wszelkich wypowiedzi prawniczych, w tym aktów stosowania prawa. Teza, której będę starał się bronić głosi, że spośród trzech interpretacji problemu owego roszczenia najlepsze uzasadnienie posiada ta, która odwołuje się nie tylko do słuszności porządku prawnego i aktów stosowania prawa, ale także do odpowiedzialności prawników i ich obowiązków zawodowych. Takie ujęcie bowiem najpełniej odpowiada na wyzwania stojące przed współczesnym prawem, które ma coraz bardziej sprofesjonalizowany charakter, a jednocześnie coraz bardziej narażone jest na zjawiska właściwe wszelkim sprofesjonalizowanym dziedzinom życia, w tym przede wszystkim zjawiska o charakterze kryzysowym. Poza zakresem rozważań́ pozostawiona jest kwestia, do jakiego stopnia interpretacja ta zgodna jest z poglądami samego Radbrucha, choć́ zasygnalizowanych zostanie kilka argumentów za tym, że jest to być́ może stopień wyższy niż̇ w przypadku pozostałych interpretacji.

What is usually acknowledged as a topicality indication of Gustav Radbruch’s legal philosophy is the theoretical interest in and practical application of his ideas – known as the Radbruch’s formula – on abominable law, statutory non-law and the refusal to apply it by public authorities, the judiciary in particular. The article main argument is that we can point to other than Radbruch’s formula elements in his philosophy of law which are still applicable and present in the recent discussion on the concept of law itself, its validity and application. What this means is basic to Radbruch’s thought the distinction between the concept of law (Rechtsbegriff), the idea of law (Rechtsidee) and the relationship between the two. The solution accepted by Radbruch in this matter is very broadly applied by the representatives of the nonpositivist concept of law. However, the solution may be ascribed a more general meaning, which manifests itself in the ‘claim to correctness problem’ (Anspruch auf Richtigkeit). Such a claim has to be an element not only of law itself but also of all legal statements including acts of applying the law. The point I endeavour to defend is that out of the three interpretations of the claim to correctness problem, the one which refers not only to the correctness of legal order and law application acts, but also to lawyers’ professional obligations and responsibility is the best justified. This is because such a view most fully addresses the challenges of modern law, which has become increasingly professional in character, but on the other hand more prone to factors typical to fully professionalised walks of life – to critical factors especially. The question of how much the interpretation is compatible with Radbruch’s perspective, is beyond the scope of this analysis. However, some arguments suggesting higher degree of concordance will be presented.