Efektywność nieformalnej kontroli społecznej — próba pomiaru na przykładzie badań praktyki sądowej

Artykuł przedstawia wyniki badań, obejmujących obserwację uczestniczącą ponad 12.000 rozpraw sądowych, pod kątem respektowania zasad uczciwego procesu. Analizowano m.in. takie kwestie, jak sposób potraktowania stron i publiczności przez sędziego oraz jawność postępowania. Badania, powtórzone w dwóch rocznych cyklach, pokazują szereg korzystnych zmian, sprowadzających się do bardziej podmiotowego traktowania obywateli — jak można przypuszczać, zapewne częściowo pod wpływem nieformalnej presji, jaka wiąże się z obecnością obserwatorów na sali rozpraw. Celem artykułu jest prezentacja tych danych oraz analiza potencjału nieformalnej kontroli społecznej (której przejawem jest obecność publiczności na rozprawie sądowej) dla poprawy jakości funkcjonowania polskiego wymiaru sprawiedliwości.

The paper presents the findings of the participant observation of more than 12,000 court hearings, focused on the respect of the fair trial rule. The analysis covered, among all, such aspects as the judge’s approach to the parties and the public, and the principle of open proceedings. The studies, repeated in two annual cycles, reveal a number of positive changes which may be more generally described as a more individual and respectful approach to citizens. It may be assumed that this change has evolved from an informal pressure exerted by observers present in the court room. The aim of the paper is to present these findings and to analyze the potential of informal social control for the improvement of the operation of the Polish judiciary.