Zarys konstytucjonalizmu populistycznego

Celem artykułu jest przedstawienie założeń konstytucjonalizmu populistycznego wobec niegasnącego poparcia dla ugrupowań populistycznych i związanych z nimi przekonań, skutkującego nieodwracalnymi zmianami w postrzeganiu demokratycznej rzeczywistości. Punktem wyjścia jest próba uchwycenia istoty zjawiska populizmu i opisania jego elementarnych cech. Populizm często definiuje się w opozycji do myśli liberalnej i jest analizowany w dwóch płaszczyznach – ideologicznej i pragmatycznej. Analiza obu wspomnianych elementów pozwala na wskazanie politycznego konceptu demokracji populistycznej, którego zrealizowanie stanowi cel populistów dochodzących do władzy. Założenia demokracji populistycznej opierają się na urzeczywistnieniu nieskrępowanej i aktualnej woli ludu; koncepcja ta jednocześnie postrzega rzeczywistość w agonistyczny sposób – zdaje ona sobie sprawię z koniecznej polityczności wszystkich elementów przestrzeni publicznej, która stanowi arenę dla nieustannie ścierających się przeciwstawnych interesów. Powyższe tezy tworzą perspektywę, przez którą należy analizować konstytucjonalizm populistyczny. Nie ulega wątpliwości, że jego punktem wyjścia będzie realizacja populistycznych przekonań i założeń demokracji populistycznej. Populistyczny dyskurs konstytucjonalny w dążeniu do urzeczywistnienia woli ludu nie odrzuca jednak dotychczas obowiązujących instytucji liberalnych. Przeciwnie, korzysta z dotychczasowego dorobku konstytucjonalizmu i dąży do jego przekształcenia w taki sposób, aby – przynajmniej w założeniach – wola ludu mogła zostać realizowana w możliwie nieograniczony sposób. Końcowa część rozważań dotyczy podejścia populizmu do władzy konstytuującej, tj. władzy, która umożliwia tworzenie i zmianę konstytucji. Mogłoby się wydawać, że „zalegalizowanie” władzy konstytuującej (np. w postaci mandatu imperatywnego lub referendów powszechnych) doprowadzi do poszerzenia władzy ludu, populiści jednak zdają się nie podzielać tego stanowiska. Zwracają oni bowiem uwagę, że ustanowienie procedury, która umożliwia dodatkowe wyrażanie woli obywateli w istocie krępuje ich ruchy. Formalne ograniczenia (np. minimalna wymagana ilość podpisów) może bowiem często niweczyć ludową inicjatywę.

The aim of this article is to present the assumptions of the populist constitutionalism in view of the unwavering support for populist groups and the related beliefs, resulting in irreversible changes in the perception of democratic reality. The starting point is an attempt to grasp the essence of populism and describe its elementary features. Populism is often defined in opposition to liberal thought and is analysed on two plans – the ideological and pragmatic one. An analysis of both of these elements makes it possible to indicate the political concept of populist democracy, the implementation of which is the goal of populists who achieve power. The assumptions of populist democracy are based on the implementation of the unfettered and current will of the people; at the same time, this concept perceives reality in an agonistic way – it is aware of the political necessity of all elements of public space, which make up the arena for the constantly clashing opposing interests. The above theses create a perspective through which one should look at the phenomenon of populist constitutionalism. There is no doubt that its starting point will be putting into practice populist beliefs and assumptions of populist democracy. Populist constitutional discourse, striving to implement the will of the people, does not reject the liberal institutions that have been in force so far. On the contrary, this phenomenon takes advantage of the hitherto achievements of constitutionalism and strives to transform them in such a way that – at least in principle – the will of the people can be implemented in the most unrestricted way possible. The final part of the reflections concerns the approach of populism to the constituent power, i.e., the power that enables the adoption and amendment of the constitution. It might seem that ‘legalizing’ the constituent power (e.g., in the form of an imperative mandate or popular referenda) would lead to the expansion of the power of the people, but populists do not seem to share this position. They point out that establishing a procedure which allows for additional expression of the will by citizens actually constrains their movements. Formal restrictions (e.g., the minimum number of signatures required) can often thwart the popular initiative.